Việt Nam cần chiến lược thu hút đầu tư năng lượng thông minh: Đừng để người tiêu dùng cõng phí cho cuộc đua công suất

Tác giả: Lê Ngọc Ánh Minh – Chủ tịch điều hành Pacific Group

Ngày 20/8/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Nghị quyết này nhấn mạnh yêu cầu phát triển năng lượng bền vững, tự chủ, gắn với tiết kiệm, sử dụng hiệu quả và bảo vệ môi trường. Trong bối cảnh đó, việc thực thi Quy hoạch điện VIII (điều chỉnh 2025) đặt ra nhiều vấn đề cần thảo luận: chúng ta nên đón nhận làn sóng đầu tư vào ngành điện và năng lượng như thế nào để vừa phù hợp với định hướng chiến lược, vừa tránh gánh nặng tài chính cho nền kinh tế và người dân?

Rủi ro tài chính và gánh nặng giá điện

Một trong những vấn đề đáng chú ý là đề xuất cho phép Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) phân bổ khoản lỗ hàng chục nghìn tỷ đồng vào giá bán điện. Điều này có nghĩa người dân và doanh nghiệp sẽ phải gánh chi phí phát sinh từ các quyết định đầu tư và vận hành chưa tối ưu. Nếu chiến lược phát triển điện lực dựa quá nhiều vào vốn vay và đầu tư hạ tầng khổng lồ, rủi ro bào mòn nguồn lực quốc gia là khó tránh, trong khi chi phí năng lượng trở thành gánh nặng cản trở sức cạnh tranh.

Nhập khẩu điện sạch: Lựa chọn cần được tính toán kỹ

Việt Nam đã và đang nhập khẩu điện từ Lào và Trung Quốc, với mục tiêu mở rộng mạnh trong giai đoạn tới. Đây có thể là giải pháp giúp giảm áp lực đầu tư nội địa, tiết kiệm nguồn vốn lớn và bổ sung điện sạch với giá cạnh tranh. Tuy vậy, cũng tồn tại rủi ro khi phụ thuộc vào nguồn bên ngoài, như trường hợp Lào có giai đoạn trở thành nước nhập khẩu ròng do thiếu nước cho thủy điện. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải có các hợp đồng dài hạn, cơ chế bảo đảm nguồn cung và đa dạng hóa nhập khẩu.

Hiệu quả năng lượng: “Nguồn điện vô hình” rẻ hơn nhiều so với đầu tư mới

Các nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới và chương trình VNEEP 3 cho thấy Việt Nam có thể tiết kiệm tới hàng chục GW công suất nếu triển khai hiệu quả các biện pháp quản lý nhu cầu. Mỗi kWh được tiết kiệm thường rẻ hơn nhiều so với chi phí đầu tư sản xuất thêm 1 kWh mới. Tuy nhiên, trong khi Quy hoạch điện VIII nhấn mạnh tăng công suất nguồn, yêu cầu ràng buộc về tiết kiệm điện với nhà đầu tư vẫn chưa được coi là trọng tâm. Đây là một thiếu sót cần khắc phục nếu muốn thực hiện đúng tinh thần Nghị quyết 70 là “sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả”.

Thay đổi cách thu hút đầu tư: từ “nhiều vốn” sang “thông minh”

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều quốc gia gắn điều kiện tiết kiệm năng lượng khi thu hút đầu tư. Nhờ vậy, họ vừa duy trì tăng trưởng công nghiệp, vừa giảm áp lực lên hạ tầng điện. Việt Nam nên áp dụng mô hình này. Nếu tiếp tục duy trì cơ chế giá điện thấp cho nhà đầu tư nước ngoài, trong khi nhà nước phải gánh chi phí vay vốn xây dựng hệ thống, nguy cơ thất thoát nguồn lực là rất lớn.

Tránh kịch bản “thừa cung” và tài sản mắc kẹt

Một hệ quả khác của việc chạy theo “đầu tư lớn” là nguy cơ thừa cung công suất. Những dự án điện hàng chục năm, chi phí vốn khổng lồ, nếu không được sử dụng hiệu quả, sẽ trở thành tài sản mắc kẹt, gây lãng phí kép cho cả nền kinh tế và hệ thống tài chính.

Kết luận

Nghị quyết 70 đã khẳng định rõ: an ninh năng lượng phải đi đôi với hiệu quả, bền vững và lợi ích quốc gia. Vì vậy, Việt Nam cần đón nhận dòng vốn đầu tư vào năng lượng, nhưng theo hướng thông minh và tiết kiệm, thay vì chỉ dựa vào quy mô công suất. Nhập khẩu điện sạch, nâng cao hiệu quả sử dụng và yêu cầu tiết kiệm năng lượng từ phía nhà đầu tư phải được đặt ngang hàng với các dự án nguồn mới. Đó mới là con đường giúp Việt Nam đảm bảo an ninh năng lượng mà không biến người tiêu dùng thành người phải “cõng phí” cho cuộc đua công suất thiếu cân nhắc.