Kinh tế xanh - Câu hỏi phỏng vấn ông Lê Ngọc Ánh Minh - Chủ tịch CLB Hydrogen Việt Nam- ASEAN, Chủ tịch Điều hành Pacific Group
- Kinh tế xanh đang mở ra những cơ hội cho Việt Nam trong bối cảnh kỷ nguyên mới đầy biến động và đổi mới. Vậy, doanh nghiệp cần hiểu về tăng trưởng xanh như thế nào, thưa ông?
Các quốc gia đặt mục tiêu phát thải ròng bằng không (net-zero) từ 2050 đến 2070. Các quốc gia thận trọng như Trung Quốc, Indonesia đặt mục tiêu net-zero từ 2060, Ấn Độ thận trọng hơn, mục tiêu net zero 2070. Gần đây nhất, sau khi nhậm chức tổng thống Hoa Kỳ, ông Donald Trump đã rút Hoa Kỳ ra khỏi Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu. Cơ hội rất nhiều cho Việt Nam kể từ khi Thủ tướng Phạm Minh Chính tuyên bố tại COP26 rằng Việt Nam đặt mục tiêu net zero vào 2050, Việt Nam đang là công xưởng sản xuất của thế giới, đã và đang tiếp nhận làn sóng sản xuất xanh, làn sóng chuyển đổi sang năng lượng xanh, vật liệu xanh, v.v. Việc chuyển đổi xanh cần lộ trình dài hạn cho đến 2050, doanh nghiệp cần hiểu đúng lộ trình và cập nhật thông tin chính sách vĩ mô của Chính phủ để tuân thủ lộ trình này. Tăng trưởng xanh không nên hiểu là phải làm ngay một cách tuyệt đối vì nó tiêu tốn nguồn lực, chi phí rất lớn. Tăng trưởng xanh theo lộ trình, tôi ví dụ tăng trưởng mỗi năm từ 3-5% thì 25 năm sau đạt 100%. Nếu không hiểu đúng về bản chất mà gấp rút chuyển đổi ồ ạt thì doanh nghiệp sẽ gặp khó, thua lỗ thậm chí phá sản và câu chuyện này đã xảy ra trên thế giới: Có các tập đoàn năng lượng bỏ ngành năng lượng truyền thống (sản xuất năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch) để chuyển sang năng lượng sạch (tái tạo) và thua lỗ triền miên, hoặc tập đoàn khác vẫn duy trì mảng truyền thống nhưng thua lỗ nặng ở mảng năng lượng sạch.
- Nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng các quy trình xanh hóa chưa hoàn thiện, đồng thời chi phí đầu tư còn quá cao, khiến cho việc chuyển đổi xanh bị hạn chế. Quan điểm của ông thế nào?
Đúng vậy, như tôi nêu bên trên, nếu làm không cẩn thận sẽ lãng phí nguồn lực mà không bán được hàng vì giá sản phẩm quá cao. Doanh nghiệp cần tìm hiểu và rất thận trọng về chuyển đổi xanh, làm làm sao để đảm bảo sản xuất ổn định, giá thành cạnh tranh được và việc chuyển đổi xanh là dài hạn, 25-26 năm chứ không phải ngày một ngày hai. Chuyển đổi xanh không nên hiểu là đi vay nguồn tài chính xanh và chuyển đổi sang năng lượng sạch mà doanh nghiệp nên được tư vấn một cách toàn diện. Tôi ví dụ một doanh nghiệp sản xuất có một vạn công nhân, nếu tổ chức cư xá cho công nhân ở gần nhà máy, có thể đi bộ hoặc đi làm bằng xe điện do doanh nghiệp bố trí thì đó chính là chuyển đổi xanh vì một vạn công nhân đi một vạn xe máy xả thải rất lớn. Sắp xếp vận chuyển hợp lý và tiện lợi giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí và người lao động thuận lợi. Ví dụ khác là việc cải tiến quy trình sản xuất để tiết kiệm điện. Ngày nay có nhiều giải pháp giúp doanh nghiệp tiết kiệm điện. Nếu tiết kiệm 5-7-10-15% tiền điện chính là tăng trưởng xanh thay vì bỏ số tiền rất lớn để đầu tư điện tái tạo. Tiết kiệm nước, tiết kiệm nhân công, ca máy, v.v. chính là tăng trưởng xanh. Doanh nghiệp cần ngồi làm bài tính, tính toán kỹ để không tiêu tốn quá nhiều nguồn lực cho việc tăng trưởng xanh. Làm làm sao việc tăng trưởng xanh không gây đội vốn, tăng bộ máy điều hành cồng kềnh. Làm làm sao cho tổng hòa không tăng thêm chi phí mà phải giảm chi phí đi. Tôi thấy có doanh nghiệp như tòa nhà văn phòng biết tiết kiệm nước, sử dụng nước chảy ra từ điều hòa không khí để tưới cây, để cấp nước cho các tiện ích như nhà vệ sinh, cách làm đó giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí và thật sự tăng trưởng xanh. Nói chung, cần một chiến lược tổng thể, khai thác từng ngóc ngách của doanh nghiệp để góp vào tăng trưởng xanh mà không gây lãng phí nguồn lực, không phải đầu tư lớn làm cho giá thành sản phẩm tăng cao. Nên nhớ Việt Nam là nước đang phát triển, vẫn còn nghèo nên chiến lược tăng trưởng xanh của doanh nghiệp phải khéo, tiết kiệm.
- Ông đánh giá như thế nào về xu hướng chuyển dịch các dòng tài chính và đầu tư theo hướng xanh hiện nay trên thị trường tài chính quốc tế? Liệu đây có là cơ hội lớn mà các doanh nghiệp Việt Nam cần tận dụng để có thể đón nhận cơ hội chuyển đổi mô hình hướng tới tăng trưởng xanh và phát triển bền vững không?
Quan điểm của tôi là doanh nghiệp cần tìm hiểu thật kỹ. Nếu dòng tài chính, đầu tư theo hướng xanh mà lãi suất thấp, ân hạn dài thì doanh nghiệp nên khai thác. Nếu dòng tài chính, đầu tư theo hướng xanh nhưng kèm nhiều rào cản kỹ thuật khiến chi phí tài chính cao bất thường, đi kèm với nhiều thể loại chi phí tư vấn tài chính, tư vấn thu xếp, tư vấn thay đổi hoàn toàn cấu trúc doanh nghiệp gây đội vốn, gây bất ổn mô hình kinh doanh đang làm ăn tốt thì doanh nghiệp phải rất thận trọng khi được chào mời tiếp nhận. Tôi được biết có các doanh nghiệp đang nộp đăng ký vào chương trình rất tốt, chuyên nghiệp như chương trình đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP).
- Mới đây, FED đã có thông báo về việc rút khỏi mạng lưới ngân hàng trung ương về tài chính xanh (NGFS), ông đánh giá như thế nào về điều này? Theo ông, động thái này của FED có ảnh hưởng tới lĩnh vực tài chính xanh toàn cầu không?
Tuy NGFS ra tuyên bố cứng rắn về quyết tâm và cam kết mạnh mẽ sau khi Fed rút, quan điểm của tôi là việc Fed rút khỏi mạng lưới NGFS có tác động rất lớn. Mạng lưới NGFS được thành lập năm 2017 và mãi đến 2020 thì Fed mới tham gia (trong nhiệm kỳ của tổng thống Joe Biden). Thật ra NGFS cũng hứng nhiều chỉ trích trong quá trình hoạt động. Nước Mỹ dưới thời tổng thống Donald Trump, chúng ta đã biết ông Trump luôn muốn ‘công bằng trong làm ăn’. Có đâu đó những chính sách ‘tài chính xanh’ một cách khá cực đoan ví như loại bỏ không tài trợ các dự án khai thác, sản xuất nhiên liệu hóa thạch và tập trung ưu đãi vay, ưu đãi tài trợ cho dự án năng lượng tái tạo, dự án bảo vệ môi trường. Con đường giảm phát thải nên bắt đầu từ nhiều ngả khác nhau chứ không nên cực đoan chỉ theo một ngả duy nhất, từ đó làm tăng chi phí đầu tư, hạ lãi suất cho vay. Việc tăng chi phí đầu tư làm cho chi phí sản xuất cao dẫn đến giá thành sản phẩm cao, bên cho vay thì bị bào mòn lợi nhuận vì phải cho vay lãi suất thấp mà mục tiêu giảm phát thải, tăng trưởng xanh chỉ là mục tiêu lý thuyết, chưa chứng minh được. Ngoài việc Fed rút khỏi NGFS thì gần đây bạn thấy các ngân hàng lớn của Mỹ lần lượt rút khỏi Liên minh Ngân hàng Net Zero (NZBA) và thấy rõ ngân hàng lớn rời Liên minh này như Citigroup, Morgan Standley đều đặt mục tiêu tài chính net zero trước 2050 chứ không phải họ rời NZBA mà không cam kết phát triển bền vững. Theo tôi, các tổ chức như NGFS hay NZBA sẽ phải thay đổi cách làm để các ngành công nghiệp đều có hướng phát triển chứ không ‘cực đoan’ chỉ phát triển một số ngành được cho là ‘xanh’. Tôi ví dụ, ngành sản xuất hydro sạch không nên hiểu là sử dụng máy điện phân và dùng nguồn điện tái tạo để tạo ra hydro thì gọi là hydro sạch. Hydro sạch (phát thải thấp) có thể được sản xuất từ nhiều cách khác nhau, sản xuất từ than đá, khí thiên nhiên và quá trình sản xuất có thu hồi CO2 để đạt mức phát thải thấp theo tiêu chuẩn đặt ra. Cần nhiều cách khác nhau để làm chứ không mặc định chỉ có 1 cách làm duy nhất để giảm phát thải, để phát triển xanh. Mà bạn cũng đã thấy trước đây khi ông Trump đe dọa rút khỏi NATO vì các nước trong liên minh này không chịu đóng phí ‘sòng phẳng’, khối NATO không thích thú và phản ứng rất mạnh với ông Trump nhưng cuối cùng thì họ cũng làm theo là tăng mức đóng góp của mỗi thành viên. Dễ thấy điều tương tự sẽ xảy ra với các tổ chức như NGFS hay NZBA, họ buộc phải thay đổi cách làm cho phù hợp hơn.
- Để thúc đẩy doanh nghiệp phát triển xanh, theo ông, Việt Nam cần có các chính sách như thế nào?
Đầu tiên và quan trọng nhất là chính sách khuyến khích và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Để phát triển xanh hiệu quả cần sự đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp được khuyến khích sáng tạo cải tiến quy trình và tự phát minh ra phương pháp rẻ, hiệu quả, chủ động, giảm thiểu việc bị phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài gây mất chủ động hoặc tăng chi phí tài chính, tăng giá thành sản phẩm.
Thế giới kể từ hậu Covid thay đổi rất khó đoán, đặc biệt từ khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng, mọi thứ về ‘xanh’ đã thay đổi đáng kể, tôi tin rằng Chính phủ Việt Nam rất linh hoạt thích ứng với các biến đổi và cập nhật rất nhanh các chính sách trong nước. Theo tôi, Chính phủ cần khuyến khích các tập đoàn lớn của Việt Nam đặt mục tiêu net zero sớm hơn mốc 2050 và tăng mức độ trách nhiệm xã hội, môi trường đối với các tập đoàn lớn từ đó tạo đòn bẩy cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các chính sách về tăng trưởng xanh đối với doanh nghiệp phải dựa trên lợi ích quốc gia, lợi ích của doanh nghiệp Việt Nam, điều mà chúng ta có thể học từ ông Trump: hãy tính cái lợi và sòng phẳng cho doanh nghiệp, người dân của nước mình trước. Tăng trưởng xanh là tất yếu nhưng phải làm ra tiền, ra lợi nhuận chứ không chạy theo ‘xanh’ bằng mọi giá để thua lỗ vì khi doanh nghiệp làm ăn có lời, tích lũy thặng dư được thì tiến trình ‘xanh’ sẽ dễ dàng hơn.
