Việt Nam trong kỷ nguyên mới: cần hành động ngay — đào tạo, cấp chứng chỉ và khung quy chuẩn cho các ngành nghề mới

Lê Ngọc Ánh Minh, Chủ tịch Điều hành Pacific Group

Chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên công nghiệp mới: hydrogen thương mại, kinh tế không gian tầm thấp (low-altitude / LEO-adjacent economy), nền kinh tế không tiền mặt với tài sản số và tiền số, cùng với sự bùng nổ của dịch vụ UAV/drone thương mại. Mỗi lĩnh vực không chỉ là cơ hội kinh tế mà còn đặt ra yêu cầu khẩn cấp về năng lực con người, khung chứng nhận nghề nghiệp và tiêu chuẩn an toàn. Nếu không chuẩn bị đồng bộ — luật, chuẩn chuyên môn, chương trình đào tạo, hệ thống cấp phép — Việt Nam rất dễ tụt hậu hoặc gặp rủi ro lớn về an toàn, bảo mật và uy tín thị trường.

Dưới đây là những bài học rút ra từ thực tiễn quốc tế và khuyến nghị cụ thể để Việt Nam triển khai ngay.

1) Những gì các nước làm (tóm tắt nhanh, rút kinh nghiệm)

• Hydrogen: Liên minh châu Âu đã xây dựng chiến lược năng lực (European Hydrogen Skills Strategy) và bản đồ chương trình đào tạo để đạt nguồn nhân lực cho chuỗi giá trị hydrogen (từ an toàn, vận hành, bảo trì đến R&D). Ở châu Âu có các “train-the-trainer”, chương trình nghề (vocational) và bằng cấp đại học chuyên ngành, cộng các lộ trình chuyển nghề cho người lao động công nghiệp truyền thống. 

• Drone / UAV: Ở châu Âu, cơ chế của EASA quy định rõ các hạng/categor y (A1/A2/A3 và “specific/certified”), yêu cầu đào tạo trực tuyến, thi lý thuyết và chứng chỉ năng lực điều khiển từ cơ quan quốc gia; năng lực phải được gia hạn (ví dụ 5 năm). Ở Mỹ, FAA vận hành chứng chỉ Remote Pilot (Part 107) với kỳ thi kiến thức bắt buộc. Các mô hình này chia rõ mức độ rủi ro – yêu cầu đào tạo – cấp phép. 

• Tài sản số / tiền số: EU đã ban hành khung MiCA (Markets in Crypto-Assets) để tiêu chuẩn hóa quản trị, minh bạch và cấp phép cho nhà cung cấp dịch vụ liên quan đến crypto; các tổ chức nghề nghiệp ở châu Âu cũng phát triển chương trình chứng nhận chuyên môn về digital assets. Singapore (MAS) có quy định cấp phép cho nhà cung cấp dịch vụ token. Những khuôn khổ này kết hợp cả giấy phép tổ chức và chứng chỉ chuyên gia.

• Kinh tế không gian tầm thấp / LEO & low-altitude economy: Nhiều nước và liên minh châu Âu/UK/US mở rộng đào tạo hệ thống vệ tinh, vận hành LEO, điều phối tần số, và operability; các nền tảng đào tạo tập hợp danh mục học tập (Space Skills Alliance). Ở Việt Nam, khái niệm low-altitude economy đang được nhắc tới và có sáng kiến bước đầu. 

2) Hệ nguyên tắc cho chính sách đào tạo-chứng chỉ của Việt Nam (về tổng thể)

1. Phân lớp theo rủi ro & trách nhiệm – mọi khung chứng chỉ phải phân cấp rõ (ví dụ: kỹ thuật viên vận hành, kỹ sư bảo trì, cán bộ an toàn, giám sát viên, điều phối viên không lưu cho UAV). Mô hình EASA/FAA cho drone và mô hình EU cho hydrogen là ví dụ tốt. 

2. Chuẩn hoá quốc gia tương thích quốc tế – tiêu chuẩn nội địa phải tương thích hoặc có lộ trình so khớp với tiêu chuẩn quốc tế để thuận lợi cho di chuyển lao động và hợp tác FDI.

3. Học theo mô-đun: ‘vocational + university + on-the-job’ — kết hợp đào tạo nghề (TVET), bằng kỹ sư/đại học, và chương trình ‘apprenticeship / in-company training’. EU hydrogen observatory và các lĩnh vực không gian/space skills cho thấy mô-đun hiệu quả. 

4. Chứng nhận & cấp phép hai chiều: người & tổ chức — cấp phép cho tổ chức cung cấp dịch vụ (như trong MiCA hoặc MAS cho digital assets) và chứng chỉ/cấp phép hành nghề cho cá nhân (như FAA/EASA cho drone; bằng nghề/hộ chiếu năng lực cho hydrogen). 

5. Đào tạo an toàn, môi trường, pháp lý và trách nhiệm xã hội – đặc biệt cho hydrogen (an toàn nổ, lưu trữ, CCS interfaces), cho drone (an toàn bay, bảo mật dữ liệu, quyền riêng tư), cho tài sản số (AML/KYC, bảo mật) và cho LEO (phối hợp tần số, quản lý không gian tầm thấp).

3) Kiến nghị hành động cụ thể (giai đoạn gần và trung hạn) — những việc cần làm “ngay”

A. Khung pháp lý & cơ quan điều phối (3–6 tháng)

• Thành lập Ban liên ngành quốc gia về Năng lực nghề mới, trực thuộc Chính phủ (Bộ LĐ-TB&XH, Bộ Công Thương, Bộ GTVT, Bộ TT&TT, Bộ KHCN, Bộ KH-ĐT). Ban này soạn “lộ trình chứng nhận quốc gia” cho hydrogen, drone, low-altitude economy và digital assets.

• Ban hành Tiêu chí tối thiểu quốc gia cho từng nghề (ví dụ: ‘Kỹ thuật viên vận hành nhà máy điện hydrogen’ phải có X giờ học lý thuyết + Y giờ thực hành + chứng chỉ an toàn). Tham khảo cấu trúc EU Hydrogen Skills. 

B. Mô hình chứng chỉ & đào tạo (6–18 tháng)

• Hydrogen:

  • Xây dựng lộ trình nghề 3 cấp: Technician (vận hành), Specialist (bảo trì và an toàn), Engineer (thiết kế/FEED). Kết hợp với “train-the-trainer” để nhanh nhân rộng nguồn giảng viên (mô hình EU). Đưa vào khung NVQ/TVET để doanh nghiệp dễ tuyển dụng. 

  • Thiết lập tiêu chuẩn an toàn bắt buộc (cấp bằng hành nghề an toàn H₂) cho mọi nhân sự vận hành và cứu hộ tại cơ sở hydrogen.

• UAV / Low-altitude economy:

  • Áp dụng mô hình phân hạng theo rủi ro như EASA (A1/A2/A3 + Specific/Certified). Bảo đảm có kỳ thi lý thuyết quốc gia + bài thi thực hành; chứng chỉ có thời hạn (ví dụ 5 năm) và bắt buộc for ops beyond visual line-of-sight hoặc bay trên khu dân cư. Các nhà điều phối dịch vụ (BVLOS service providers) phải đăng ký/đạt tiêu chuẩn. 

  • Xây dựng chương trình đào tạo tại các trường kỹ thuật, lực lượng ứng phó thiên tai (như tech-force), cảnh sát, cứu hộ; đưa vào chương trình thực hành công trình dân dụng, thanh tra hạ tầng.

• Digital assets / Crypto:

  • Học theo mô hình MiCA + MAS: luật minh bạch cho tổ chức (lấy giấy phép) và chương trình chứng chỉ chuyên môn cho nhân viên (AML, custody, smart-contract audits). Khuyến khích các chứng nhận nghề nghiệp quốc tế (ví dụ EFFAS DiAM) và phát triển phiên bản nội địa cho các nhà quản lý, kiểm toán và nhà cung cấp dịch vụ. 

C. Hệ thống công nhận, đào tạo & tài trợ (ngắn hạn triển khai)

• Khuyến khích các cơ sở đào tạo công-tư: trường Cao đẳng nghề, Đại học kỹ thuật, Viện nghiên cứu năng lượng, trung tâm đào tạo Hàng không, các đơn vị FDI/Doanh nghiệp (ví dụ nhà máy điện, nhà phát triển dự án hydrogen).

• Chương trình hỗ trợ tài chính: voucher đào tạo cho người lao động chuyển nghề; quỹ hỗ trợ giảng viên (train-the-trainer); hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ để tham gia chương trình up-skilling.

• Thử nghiệm cấp phép nhanh (pilot): chọn một số địa phương (cụ thể cả vùng có dự án hydrogen, cảng, cluster công nghiệp; vùng LAE như Hà Nội, Đà Nẵng, Cần Thơ) để triển khai chương trình dò lỗi, chỉnh sửa quy chuẩn trước khi triển khai toàn quốc.

D. Kiểm định, giám sát và cập nhật tiêu chuẩn (liên tục)

• Thiết lập cơ quan/đơn vị công nhận (accreditation body) để phê duyệt chương trình đào tạo, cấp chứng chỉ nghề. Tiêu chuẩn phải cập nhật liên tục theo tiến bộ công nghệ và tiêu chuẩn quốc tế (IEA/EU/EASA/FAA/ISO…).

4) Một số con số, ví dụ tham khảo triển khai nhanh

• EU ước tính ~1 triệu việc làm trong chuỗi giá trị hydrogen tới 2030 — việc Việt Nam đào tạo sớm giúp đón làn sóng FDI vào ngành này. (tham khảo chiến lược năng lực hydrogen của EU). 

• EASA/FAA đã cho thấy: khung pháp lý rõ ràng + chứng chỉ chuẩn hoá ngay tạo ra thị trường dịch vụ drone an toàn, mở đường cho logistic, khảo sát hạ tầng, nông nghiệp chính xác. 

5) Kết luận — vì sao phải làm ngay

Việt Nam không thể chờ đến khi các ngành mới “đến cửa” rồi mới chạy theo. Thiết lập chuẩn đào tạo và chứng chỉ ngay từ bây giờ sẽ:

• Giảm rủi ro an toàn, môi trường và pháp lý khi triển khai hydrogen, UAV và dịch vụ số;

• Tạo lợi thế cạnh tranh hấp dẫn FDI có giá trị gia tăng cao;

• Đảm bảo người lao động nội địa được hưởng lợi từ quá trình chuyển đổi, không bị thay thế bởi nguồn nhân lực nhập khẩu.

Tài liệu tham khảo

• European Hydrogen Skills Strategy / Green Skills for Hydrogen. Green Skills for Hydrogen+1

• EASA — Drone pilots and operators; training requirements (A1/A2/A3, Specific). EASA+1

• FAA — Become a Certificated Remote Pilot (Part 107 / Remote Pilot Certificate). Federal Aviation Administration+1

• MiCA (EU Markets in Crypto-Assets Regulation) and MAS guidance (Singapore) on licensing digital token service providers. ESMA+1

• Báo/ phân tích về “low-altitude economy” và cơ hội cho Việt Nam. vietnamnews.vn+1