Sushinomics: Cá ngừ vây xanh trở thành loài cá triệu đô như thế nào?
Cùng tham khảo phương pháp mà người Nhật tôn vinh giá trị của nông sản, hải sản. Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới với các chỉ số kinh tế tăng trưởng ngoạn mục, đòi hỏi nhà nông Việt cần thay đổi phương pháp để nâng tầm nông sản, hải sản, lâm sản của chúng ta lên cao và qua đó, nhà nông thu được thặng dư tốt hơn, tiết giảm chi phí tài nguyên (nhân công, vật tư nông nghiệp, đất đai, nguồn lợi thủy sản, v.v.)
Câu chuyện người Nhật tôn vinh cá ngừ đại dương, vốn là loại cá chỉ bán rẻ dưới 1 đô la/kg và dành cho chó mèo, gia súc ăn đã trở thành món ăn xa xỉ, cao cấp tại các nhà hàng Nhật Bản và khắp nơi trên thế giới. Tuy có nhiều ý kiến trái chiều từ các nhà hoạt động môi trường, chúng ta chỉ hãy tập trung vào cách người Nhật tôn vinh giá trị hải sản để đạt hiệu quả kinh tế cao nhất.
Ảnh trên: Kiyoshi Kimura đã trả rất nhiều tiền cho con cá ngừ vây xanh này, con đầu tiên được đấu giá tại chợ cá Tsukiji vào năm 2013. (Toru Hanai/Reuters)
Từng được dùng làm thức ăn cho mèo, loài cá có nguy cơ tuyệt chủng này giờ đây là một trong những đặc sản được đánh giá cao nhất thế giới.
Hàng năm, vào thứ Bảy đầu tiên của tháng Một, Nhật Bản lại gây ấn tượng mạnh mẽ với cộng đồng ngư dân toàn cầu bằng cách đặt mức giá cắt cổ cho đầu của một con cá ngừ vây xanh. Tại chợ cá Tsukiji nổi tiếng ở Tokyo, phiên đấu giá cá ngừ vây xanh đầu tiên trong năm đại diện cho nhiều điều: nhu cầu tiêu thụ sashimi cá ngừ vây xanh ngày càng tăng, sự khai thác tài nguyên thiên nhiên, sự suy thoái của một loài, sự thiển cận trước viễn cảnh toàn bộ đại dương sắp bị hủy diệt.
Năm 2013, Kiyoshi Kimura, chủ một chuỗi nhà hàng sushi Nhật Bản, đã trả 1,76 triệu đô la cho con cá ngừ vây xanh đầu tiên tại Tsukiji, nặng 489 pound. Kimura đã trả 736.000 đô la - mức giá kỷ lục thế giới vào thời điểm đó - cho con cá ngừ đầu tiên của năm 2012. Con cá đó nặng 593 pound.
Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi các nhà báo đang chuẩn bị tinh thần cho điều chắc chắn sẽ xảy ra vào ngày 4 tháng 1 năm 2014: Nếu xu hướng giá cả của thập kỷ qua tiếp tục, con cá ngừ đầu tiên của năm nay chắc chắn sẽ có giá hơn một triệu đô la. Nhưng chợ cá Tsukiji đã phá vỡ truyền thống vào cuối tuần này và một lần nữa bán con cá ngừ đầu tiên cho Kimura với giá chỉ 70.000 đô la. Con số đó vẫn cao hơn nhiều so với hầu hết cá ngừ vây xanh ở Nhật Bản. Nhưng so với những gì mọi người mong đợi - một khoản tiền xa xỉ để bắt đầu năm mới và nhắc nhở chúng ta rằng đây là loài cá được đánh giá cao nhất ở biển - thì đó là một con cá ngừ rẻ đến mức điên rồ.
Mặc dù tầm quan trọng của con cá ngừ trị giá gần 2 triệu đô la năm 2013 đã được công nhận trên toàn thế giới, nhưng không phải ai cũng đồng tình với nhận định này về giá trị thực tế của trữ lượng cá ngừ toàn cầu. Việc giá tăng vọt là do sự khan hiếm của loài cá này đã hấp dẫn, nhưng tại sao các nhà hàng lại không tăng giá các món cá ngừ vây xanh trong thực đơn của họ?
Andrew David Thaler, người viết về đại dương trên blog Southern Fried Science của mình, đã nói như sau về nhiều yếu tố tác động đến phiên đấu giá Tsukiji vào tháng 1 năm ngoái:
Tôi chắc chắn rằng chúng ta sẽ thấy con số này được đưa ra như một lập luận phản đối việc đánh bắt cá ngừ vây xanh, như một ví dụ về một ngành công nghiệp mất kiểm soát, và như một biểu tượng cho việc chúng ta sẽ tàn nhẫn săn bắt những cá thể cuối cùng của một loài để phục vụ bữa tối. Những vấn đề này được phản ánh trong thị trường cá ngừ, nhưng tôi muốn kêu gọi mọi người thận trọng khi đưa ra quá nhiều kết luận từ con số kỷ lục này.
Có một số vấn đề đang diễn ra tại phiên đấu giá cá ngừ đầu tiên của năm, và chỉ một số trong số đó liên quan đến nghề đánh bắt cá ngừ. Trong số những người tham gia đấu giá cá Tsukiji, việc mua được con cá ngừ vây xanh đầu tiên của năm mới được coi là một vinh dự, và cuộc chiến đấu giá phản ánh cuộc chiến giành vị thế này. Những tiêu đề báo chí quốc tế rầm rộ sau khi mua được một con cá như vậy chính là một hình thức quảng cáo miễn phí cho người chiến thắng. Như nhiều người tham gia đấu giá đều biết, việc giành được một chiến thắng lớn ngay từ đầu là một cách để đánh dấu lãnh thổ của bạn và cho đối thủ biết rằng bạn có đủ tiềm lực tài chính để loại họ khỏi cuộc chiến đấu giá.
Nếu con cá này thực sự có giá trị 1,8 triệu đô la đối với người tiêu dùng, thì nó sẽ được bán với giá tối thiểu là 345 đô la tại bàn ăn. Chủ sở hữu, Kiyoshi Kimura, cho biết con cá ngừ này sẽ được bán với mức lỗ rất lớn - khoảng 4,60 đô la mỗi khẩu phần.
Cả ba loài cá ngừ vây xanh hiện đang bị đánh bắt quá mức, và trong vài năm qua, những nỗ lực bảo vệ cá ngừ vây xanh đã bị cản trở bởi các hoạt động đánh bắt cá ở Nhật Bản, New Zealand, Hoa Kỳ và các nước Địa Trung Hải, cùng nhiều quốc gia khác. Mặc dù mức giá kỷ lục này đáng lẽ phải là lời kêu gọi tăng cường giám sát hoạt động buôn bán cá ngừ toàn cầu, nhưng nó lại không phản ánh chính xác giá trị thị trường của loài cá này.
Chúng ta nên hiểu thế nào về sự sụt giảm mạnh trong giá đấu thầu cá ngừ vây xanh tại phiên đấu giá năm nay? Để trả lời câu hỏi đó, chúng ta cần hiểu tại sao loài cá này lại có được uy tín như vậy ngay từ đầu.
Vào những năm 1960, không ai muốn mua cá ngừ vây xanh. Tại Hoa Kỳ, loài cá này được bán với giá vài xu một pound, và thường được xay nhuyễn để làm thức ăn cho mèo. Nhật Bản cũng đánh bắt cá ngừ vây xanh, nhưng ít người ở đó thích thịt cá ngừ vây xanh béo ngậy. Sau đó, các quán sushi bắt đầu xuất hiện ở Mỹ, và người Mỹ bắt đầu ưa chuộng toro - loại thịt hảo hạng nhất ở bụng cá ngừ vây xanh. Đến những năm 1970, người Nhật cũng bắt đầu ưa chuộng cá ngừ vây xanh.
Đột nhiên, cá ngừ vây xanh trở thành một trong những loài cá được săn lùng nhiều nhất không chỉ bởi ngư dân Nhật Bản mà còn bởi ngư dân Mỹ và Canada. Theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế, từ năm 1970 đến năm 1990, hoạt động đánh bắt cá ngừ vây xanh ở Tây Đại Tây Dương đã tăng hơn 2.000%. Giá trung bình mà ngư dân Đại Tây Dương trả cho cá ngừ vây xanh xuất khẩu sang Nhật Bản đã tăng 10.000%. Và phần lớn số cá này được xuất khẩu sang Nhật Bản. Ngay cả ngày nay, một con cá ngừ vây xanh đánh bắt ngoài khơi bờ biển New Hampshire vẫn được vận chuyển đến Tokyo trước khi xuất hiện trên đĩa sushi ở nơi khác.
Bài viết trên được công bố trong báo cáo đánh giá trữ lượng cá ngừ năm 2013 của Ủy ban Khoa học Quốc tế về Cá ngừ và các loài tương tự Cá ngừ ở Bắc Thái Bình Dương. Chính báo cáo đánh giá trữ lượng này đã thúc đẩy Quỹ Từ thiện Pew công bố, chỉ vài ngày sau khi Kimura mua con cá ngừ của mình với giá 1,76 triệu đô la, rằng trữ lượng cá ngừ vây xanh toàn cầu đã giảm 96,4% so với mức trước năm 1950.
Việc con cá ngừ đầu tiên trong năm nay được bán với giá 70.000 đô la thay vì 2 triệu đô la có thể là một dấu hiệu tích cực cho thấy người Nhật Bản đã nhận thức rõ hơn về tình cảnh khốn khổ của cá ngừ vây xanh và không còn muốn gây chú ý đến vụ đánh bắt của họ nữa—hoặc cũng có thể có nghĩa là loài cá này đã thực sự mất hết, và mọi người không còn quan tâm đến việc nó quý hiếm như thế nào nữa.
Hình ảnh trên được cung cấp bởi: Chris Park/Associated Press
Câu chuyện này có rất nhiều con số, nhưng khi nghĩ về cá ngừ vây xanh, tôi không thấy phần trăm hay dấu đô la. Điều đầu tiên tôi biết về loài cá này là từ cuốn sách Bài ca Đại dương Xanh của Carl Safina. Chương Một chưa đầy 500 từ, Safina đã mô tả việc nhìn thấy một con cá ngừ vây xanh ở Đại Tây Dương:
Điều thu hút sự chú ý của tôi là một hình chữ V mờ nhạt nhô lên từ mặt biển nóng chảy, phẳng lặng như gương, cách nơi tôi đang trôi dạt năm mươi thước. Khi tôi đứng dậy để xem xét nó, hình chữ V lớn dần thành một vệt sóng rõ rệt. Một vệt sóng không có thuyền. Vệt sóng chạy dọc theo mặt nước trong vài giây, tăng tốc và bùng nổ như một sự khám phá.
Một con cá ngừ vây xanh khổng lồ, một trong những loài động vật lớn nhất và hùng vĩ nhất, lơ lửng trong một khoảnh khắc dài đầy mê hoặc, được tô điểm và chiếu sáng từ phía sau như một chiến binh vây kiếm đến từ thế giới khác, cho đến khi khối cơ nặng gần 270kg của nó rơi xuống đại dương như một tảng đá rơi từ trên trời xuống. Vết rách lởm chởm mà nó để lại trên biển được đánh dấu bằng một mảng bọt khí màu ngọc lục bảo từ từ nổi lên mặt nước cho đến khi vết rách lành lại, từ từ chuyển sang màu xanh lam và trở nên không thể phân biệt được.
… Lên bờ, hình ảnh con cá ngừ khổng lồ ấy vẫn không hề phai mờ.
Tôi chưa bao giờ nhìn thấy cá ngừ vây xanh, nhưng lời miêu tả của Safina về loài cá này vẫn in đậm trong tâm trí tôi kể từ khi tôi đọc cuốn sách đó.
Còn nhiều hơn thế nữa. Một buổi sáng nọ, Safina bay qua Vịnh Maine cùng một người quan sát cá chuyên nghiệp, và họ bắt gặp hàng trăm con cá ngừ này đang di chuyển:
Khoảng một trăm con cá ngừ vây xanh khổng lồ đang di chuyển một cách yên bình ngay dưới mặt nước. Những con vật tôi đang nhìn thấy to lớn đến mức tôi nghĩ chúng sẽ cư xử như cá heo; việc chúng không ngoi lên mặt nước để thở khiến tôi cảm thấy hơi khó chịu. Tôi phải tự nhắc nhở mình – nghe thật kỳ lạ – rằng những sinh vật to lớn này thực sự là cá.
Nhắm mắt lại. Nghĩ về cá. Bạn có hình dung ra nửa tấn cơ bắp cuồn cuộn lao vút trên biển nhanh như tốc độ bạn lái xe không? Bạn có hình dung ra một chiến binh hiền lành có khả năng giết bạn bất ngờ chỉ bằng một cú quất đuôi không? Những con cá ngừ khổng lồ này làm thay đổi hoàn toàn khái niệm về cá.
Những con cá ngừ khổng lồ đồng loạt nổi lên, lưng chúng đập vào sóng biển như một đội thuyền nhỏ. Khi chúng tiếp tục lướt đi, một con trong số chúng lao vút lên và chạy nước rút về phía trước vài thước, như một con ngựa thuần chủng đang bồn chồn trước một cuộc đua, hành vi của nó ám chỉ rõ ràng một sức mạnh to lớn đang nghỉ ngơi. Cảm giác nào về thế giới, cảm xúc nào đang thúc đẩy con vật này? Nó có nóng nảy không? Nó có đang suy nghĩ không?
