Iran cắt bớt 4 số không đồng nội tệ, Việt Nam có nên tham khảo? Lợi ích và rủi ro nhìn từ thực tế

Tác giả: Lê Ngọc Ánh Minh

[Bài viết nêu quan điểm riêng của tác giả với góc nhìn học thuật để các nhà làm chính sách có một góc nhìn nghiên cứu đổi mới sáng tạo theo kỷ nguyên vươn mình của quốc gia, và bài viết không được xem là căn cứ để các nhóm mạng xã hội cắt đoạn không đầy đủ rồi xuyên tạc gây bất ổn.]

Bối cảnh đổi mới sáng tạo ngành tài chính ngân hàng trong nước

Chính phủ Việt Nam đang thực hiện nhiều cải cách mang tính đột phá, đổi mới sáng tạo. Dưới đây là một số trường hợp tiêu biểu:

• Việt Nam đã có ngân hàng số, Ngân hàng Số Vikki được thành lập (chuyển đổi từ Ngân hàng Đông Á) theo Quyết định số 42/QĐ-TTGSNH2 ngày 14/02/2025 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

• Quốc hội Việt Nam đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số vào ngày 14/06/2025, với tỷ lệ tán thành cao. Luật này được kỳ vọng là động lực cho kinh tế số Việt Nam, với quy định cụ thể về tài sản số và trí tuệ nhân tạo (AI).

• Chính phủ Việt Nam tích cực xúc tiến thành lập hai trung tâm tài chính quốc tế đặt tại Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh.

• Chính phủ Việt Nam tích cực xúc tiến việc nâng hạng Thị trường Chứng khoán Việt Nam từ Thị trường Cận biên lên Thị trường Mới nổi Thứ cấp, kỳ vọng thực hiện trong năm 2025.

Bối cảnh quốc tế với việc Quốc hội Iran thông qua cắt 4 số 0 đồng nội tệ

Iran vừa chính thức cắt 4 số 0 khỏi đồng rial, đổi 10.000 rial cũ thành 1 toman mới. Điều này làm nảy sinh nghiên cứu: nếu Việt Nam thực hiện động thái tương tự, sẽ ra sao?

Đặc biệt, đồng Việt Nam (VND) hiện nằm trong nhóm đồng tiền có nhiều chữ số 0 nhất châu Á, trong khi tỷ giá VND/USD liên tục chịu sức ép mất giá những năm gần đây.

VND và xu hướng mất giá trong bối cảnh quốc tế

Trong giao dịch hằng ngày, người dân và doanh nghiệp đối diện với những con số dài: hóa đơn hàng triệu, hợp đồng hàng chục tỷ, dự án hàng nghìn tỷ, nhưng khi quy đổi ra USD, con số không lớn.

Chuyên trang tài chính quốc tế đã xếp VND là một trong những đồng tiền có mệnh giá “dài nhất” khu vực.
(Tham khảo: XE.com)

Tỷ giá VND/USD những năm qua liên tục điều chỉnh theo chiều hướng bất lợi cho VND. Nguyên nhân không chỉ trong nước, mà chủ yếu từ bối cảnh quốc tế:

• USD mạnh trên phạm vi toàn cầu: Chính sách nâng lãi suất kéo dài của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) nhằm kiềm chế lạm phát đã khiến dòng vốn quay lại Mỹ, tăng áp lực lên các đồng tiền mới nổi, trong đó có VND.

• Suy thoái thương mại toàn cầu và biến động địa chính trị: Chiến tranh Nga–Ukraine, căng thẳng Trung Đông, gián đoạn chuỗi cung ứng làm tăng nhu cầu ngoại tệ mạnh, đẩy USD lên vị thế “nơi trú ẩn an toàn”.

• Cán cân thương mại và dòng vốn đầu tư: Dù Việt Nam duy trì thặng dư thương mại, áp lực tỷ giá vẫn lớn do nhu cầu nhập khẩu nguyên vật liệu cao, kiều hối chưa bù đắp hết, vốn ngoại rút khỏi các thị trường mới nổi.

Tính đến cuối 2024, VND mất khoảng 5% giá trị so với USD; trong 12 tháng gần đây, tiếp tục yếu thêm 7%, đưa tỷ giá lên 26.400 VND/USD. Đây là hệ quả chung của làn sóng USD mạnh, không riêng Việt Nam.

Hai yếu tố – quá nhiều số 0 trong mệnh giá và áp lực mất giá liên tục – tạo cơ sở để nghiên cứu chủ động, thận trọng: cắt bớt dãy số 0 khỏi VND.

Lợi ích kỳ vọng

Cắt số 0 không thay đổi giá trị thực của đồng tiền, nhưng có tác động tích cực:

• Giao dịch thuận tiện hơn: Hóa đơn, sổ sách, hợp đồng, phần mềm kế toán gọn nhẹ hơn; du khách quốc tế dễ tiếp cận giá cả.

• Tác động tâm lý tích cực: Người dân cảm thấy đồng tiền “mạnh hơn”, củng cố niềm tin xã hội nếu đi kèm truyền thông minh bạch.

• Tiết kiệm chi phí lưu thông tiền mặt: Mệnh giá nhỏ giúp giảm chi phí in ấn, vận chuyển, bảo quản.

• Thúc đẩy thanh toán số: Tiền gọn hơn giúp ví điện tử và ngân hàng số tích hợp dễ dàng, đẩy nhanh tiến trình không tiền mặt.

Rủi ro và hệ lụy

Cắt số 0 cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro:

• Chi phí chuyển đổi khổng lồ: In tiền mới, thay máy ATM, POS, nâng cấp hệ thống ngân hàng, phần mềm kế toán có thể tốn hàng tỷ USD.

• Nguy cơ rối loạn ngắn hạn: Người dân, đặc biệt vùng sâu vùng xa, có thể nhầm lẫn. Giai đoạn song song tiền cũ–mới dễ phát sinh gian lận.

• Không giải quyết gốc rễ mất giá: USD tiếp tục mạnh, VND chịu áp lực, số 0 sẽ “quay trở lại”, ảnh hưởng niềm tin chính sách tiền tệ.

• Rủi ro pháp lý: Hợp đồng vay nợ, trái phiếu, tài sản định giá bằng VND cần quy định rõ ràng; nếu không, dễ tranh chấp.

Điều kiện để chính sách khả thi

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy:

• Thành công: Thổ Nhĩ Kỳ và Brazil – đi kèm cải cách vĩ mô mạnh, kiểm soát lạm phát, cân đối ngân sách.

• Thất bại: Zimbabwe, Venezuela – lạm phát mất kiểm soát, cắt số 0 chỉ hình thức.

Để khả thi, cần:

• Mời tư vấn quốc tế nghiên cứu thận trọng, đề xuất chính sách.

• Ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và tỷ giá.

• Truyền thông minh bạch, tránh sốc tâm lý.

• Chuẩn bị hạ tầng ngân hàng, thanh toán điện tử.

• Ban hành khung pháp lý chi tiết cho quy đổi hợp đồng, nợ, tài sản.

• Thực hiện theo lộ trình, tránh xáo trộn đột ngột.

Kết luận

Cắt 3–4 số 0 khỏi VND có lợi về kỹ thuật và tâm lý, nhưng không thay thế việc ổn định kinh tế vĩ mô. Mất giá VND so với USD phản ánh USD mạnh toàn cầu, không phải lỗi nội tệ.

Nếu xem xét chính sách, cần đặt trong gói cải cách tổng thể để củng cố niềm tin đồng tiền. Nếu chỉ cắt hình thức, VND dễ rơi vào vòng lặp “số 0 quay lại” nhanh hơn kỳ vọng.

Bảng so sánh các quốc gia đã cắt số 0

Nhận xét:

• Thành công: Thổ Nhĩ Kỳ, Brazil – cải cách vĩ mô, kiểm soát lạm phát.

• Thất bại: Zimbabwe, Venezuela – lạm phát vượt tầm kiểm soát, chỉ hình thức.

• Iran: Mới nhất; cần quan sát kết quả thực tế 1–2 năm tới.