Việt Nam trong kỷ nguyên mới: cần hành động ngay — đào tạo, cấp chứng chỉ và khung quy chuẩn cho các ngành nghề mới

Việt Nam trong kỷ nguyên mới: cần hành động ngay — đào tạo, cấp chứng chỉ và khung quy chuẩn cho các ngành nghề mới

Lê Ngọc Ánh Minh
Chủ tịch Điều hành Pacific Group

Ông Lê Ngọc Ánh Minh phát biểu khai mạc hội thảo nguồn nhân lực hydrogen Việt Nam ASEAN vào ngày 28/11/2025

Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, nơi các ngành kinh tế truyền thống không còn đủ để tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn. Những lĩnh vực mới như năng lượng hydrogen, kinh tế không gian tầm thấp gắn với UAV và drone, tài sản số và tiền số đang xuất hiện ngày càng rõ nét trong chiến lược phát triển quốc gia. Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay không nằm ở công nghệ hay vốn đầu tư, mà nằm ở con người, năng lực nghề nghiệp và hệ thống chuẩn mực hành nghề.

Nếu Việt Nam không nhanh chóng thiết lập hệ thống đào tạo, cấp chứng chỉ và tiêu chuẩn nghề nghiệp cho các ngành mới, chúng ta sẽ đối mặt với ba rủi ro lớn: thiếu nhân lực đủ chuẩn để triển khai dự án, rủi ro an toàn và pháp lý trong vận hành, và mất cơ hội thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao.

Tiến sĩ Trần Thanh Tâm, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP. HCM, trình bày đề xuất về chương trình đào tạo nguồn nhân lực về hydro của Trường.

1. Năng lượng hydrogen: không thể chỉ nói về dự án, mà phải nói về con người

Hydrogen không phải là một ngành “ý tưởng”, mà là một chuỗi giá trị công nghiệp hoàn chỉnh, từ sản xuất, lưu trữ, vận chuyển đến sử dụng. Các nền kinh tế đi trước như châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc đều xác định rõ: muốn phát triển hydrogen, trước hết phải phát triển nguồn nhân lực hydrogen.

Thông lệ quốc tế cho thấy, đào tạo hydrogen cần được chia thành các tầng bậc rõ ràng:

• Kỹ thuật viên vận hành và bảo trì hệ thống hydrogen;

• Chuyên gia an toàn hydrogen và phòng chống rủi ro;

• Kỹ sư thiết kế, tích hợp hệ thống và quản lý dự án.

Mỗi tầng bậc đều đi kèm chương trình đào tạo chuẩn hóa, thời lượng thực hành bắt buộc và chứng chỉ nghề có giá trị pháp lý. Đặc biệt, các vị trí liên quan đến vận hành phải có chứng chỉ an toàn bắt buộc, tương tự như trong ngành điện, dầu khí hay hàng không.

Việt Nam cần sớm xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ năng nghề hydrogen quốc gia, tích hợp vào hệ thống đào tạo nghề và đại học kỹ thuật, đồng thời cho phép công nhận tương đương với các chứng chỉ quốc tế.

Tiến sĩ Dương Miên Ka, Trường ĐH Công nghiệp TP HCM trình bày đề xuất chiến lược đào tạo nguồn nhân lực hydrogen của Trường

2. Kinh tế không gian tầm thấp và UAV: không thể phát triển nếu thiếu chuẩn hành nghề

Khái niệm kinh tế không gian tầm thấp đang thu hút sự quan tâm lớn tại Việt Nam, với các ứng dụng trải dài từ logistics, nông nghiệp, khảo sát hạ tầng, cứu hộ cứu nạn đến an ninh đô thị. Việc thành lập các liên minh và sáng kiến mới là tín hiệu tích cực, nhưng sẽ không đủ nếu thiếu chuẩn đào tạo và cấp phép cho người điều khiển UAV và các đơn vị khai thác.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, UAV không được quản lý như một thú chơi công nghệ, mà như một hoạt động hàng không đặc thù. Các nước đều áp dụng:

• Phân loại hoạt động bay theo mức độ rủi ro;

• Đào tạo bắt buộc về luật bay, an toàn, khí tượng, bảo mật dữ liệu;

• Thi lý thuyết và thực hành trước khi cấp chứng chỉ;

• Chứng chỉ có thời hạn và phải tái kiểm tra định kỳ.

Việt Nam cần sớm chuẩn hóa đào tạo và cấp chứng chỉ điều khiển UAV theo hướng tiếp cận dựa trên rủi ro, đồng thời xây dựng tiêu chuẩn cho các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ drone, đặc biệt với các hoạt động bay ngoài tầm nhìn hoặc trên khu dân cư.

3. Tài sản số và tiền số: quản lý bằng tiêu chuẩn, không chỉ bằng cấm hay cho phép

Tài sản số và tiền số không còn là khái niệm bên lề. Vấn đề cốt lõi không phải là “có cho phép hay không”, mà là ai được phép làm, làm theo chuẩn nào, và chịu trách nhiệm ra sao.

Nhiều quốc gia đã lựa chọn cách tiếp cận dựa trên cấp phép và chuẩn năng lực:

• Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tài sản số phải được cấp phép;

• Nhân sự chủ chốt phải có chứng chỉ chuyên môn về quản trị rủi ro, tuân thủ, phòng chống rửa tiền và an ninh công nghệ;

• Hoạt động được giám sát theo chuẩn minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Việt Nam cần song song xây dựng khung pháp lý và hệ thống đào tạo – chứng chỉ cho nhân sự trong lĩnh vực tài sản số, từ quản lý, vận hành đến kiểm toán và công nghệ.

4. Việc cần làm ngay: từ chiến lược đến hành động

Để không bỏ lỡ cơ hội trong kỷ nguyên mới, Việt Nam cần hành động theo bốn hướng song song:

• Thành lập cơ chế điều phối liên ngành về đào tạo và chứng chỉ cho các ngành mới;

• Ban hành bộ tiêu chuẩn kỹ năng nghề quốc gia cho hydrogen, UAV và tài sản số;

• Khuyến khích mô hình đào tạo công – tư, gắn doanh nghiệp với cơ sở đào tạo;

• Thí điểm cấp chứng chỉ và giấy phép hành nghề tại một số địa phương và lĩnh vực ưu tiên trước khi nhân rộng.

Kết luận

Cuộc cạnh tranh trong kỷ nguyên mới không chỉ là cuộc cạnh tranh về công nghệ, mà là cuộc cạnh tranh về hệ sinh thái con người và chuẩn mực nghề nghiệp. Quốc gia nào chuẩn bị sớm lực lượng lao động có chứng chỉ, có kỹ năng và có kỷ luật nghề nghiệp, quốc gia đó sẽ chiếm lợi thế.

Đào tạo và cấp chứng chỉ cho các ngành nghề mới không phải là việc “làm thêm”, mà là nền móng bắt buộc để Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển tiếp theo một cách an toàn, bền vững và có giá trị gia tăng cao.