[日本語はベトナム語の下] KẾT NỐI THẾ HỆ – KẾT NỐI QUỐC GIA: TẦM NHÌN 2014 CỦA CỐ QUỐC VỤ KHANH NHẬT BẢN IWAO MATSUDA VỀ HỢP TÁC NHẬT – VIỆT TRONG KHAI THÁC NGUỒN NHÂN LỰC CAO TUỔI

[日本語はベトナム語の下]

KẾT NỐI THẾ HỆ – KẾT NỐI QUỐC GIA: TẦM NHÌN 2014 CỦA CỐ QUỐC VỤ KHANH NHẬT BẢN IWAO MATSUDA VỀ HỢP TÁC NHẬT – VIỆT TRONG KHAI THÁC NGUỒN NHÂN LỰC CAO TUỔI

Tác giả: Lê Ngọc Ánh Minh

Ngày 2/11/2025

Dẫn nhập: Một ý tưởng đi trước thời đại

Vào tháng 10 năm 2014, trong bối cảnh quan hệ chiến lược Việt Nam – Nhật Bản bước vào giai đoạn phát triển sâu rộng, Cố Thượng nghị sĩ, Quốc vụ khanh Nhật Bản Iwao Matsuda đã có chuyến thăm chính thức Hà Nội.

Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tiếp cựu Thượng nghị sĩ Matsuda Iwao. Ảnh: TTXVN.

Trong cuộc gặp cấp cao với Nguyên Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, ông Matsuda đã trình bày một sáng kiến đặc biệt: thiết lập khung hợp tác Việt – Nhật nhằm huy động nguồn nhân lực cao tuổi năng động của Nhật Bản phục vụ phát triển bền vững tại Việt Nam.

Sáng kiến này vượt ra ngoài khuôn khổ viện trợ truyền thống. Ông Matsuda hình dung một mô hình “cộng hưởng tri thức hai chiều” – nơi các chuyên gia, kỹ sư, nhà quản lý cao tuổi của Nhật có thể tiếp tục cống hiến năng lực và kinh nghiệm của mình tại Việt Nam, đồng thời giúp Việt Nam tiếp nhận và nội địa hóa tri thức quản trị, kỹ thuật và chuẩn mực chất lượng.
Tài liệu do ông và ALMEC Corporation biên soạn sau đó đã mô tả chi tiết cấu trúc vận hành, lĩnh vực ưu tiên và cơ chế phối hợp thực hiện.

Sau 10 năm, sáng kiến này vẫn còn nguyên giá trị. Nó có thể xem là “ngoại giao nguồn nhân lực bạc” (Silver Human Capital Diplomacy) – một mô hình tiên phong kết nối kinh nghiệm và trí tuệ của thế hệ cao tuổi với nhu cầu phát triển của các quốc gia đối tác.

1. Bối cảnh và mục tiêu

Sáng kiến Matsuda được trình bày trong thời điểm Việt Nam đang đẩy mạnh công nghiệp hóa và thiếu hụt nhân lực trình độ cao, còn Nhật Bản thì bước sâu vào thời kỳ dân số già với hơn 30% dân số trên 60 tuổi nhưng vẫn năng động và có nhu cầu cống hiến.
Trong buổi làm việc tại Phủ Chủ tịch, ông Matsuda đề xuất hình thành “Trung tâm Khớp nối Nhân lực Cao tuổi Nhật – Việt” (matching center) và Ban Điều phối Chung, hoạt động theo mô hình đối tác công – tư (PPP).

Mục tiêu là chuyển đổi mô hình hợp tác từ “viện trợ” sang “đối tác tri thức”, nơi cả hai bên cùng có lợi: Việt Nam tiếp nhận tri thức và nguồn lực, còn Nhật Bản có cơ hội phát huy năng lực và giá trị xã hội của người cao tuổi.

2. Nội dung cốt lõi của sáng kiến

• Mục tiêu: Kết nối nguồn nhân lực cao tuổi của Nhật với nhu cầu phát triển của Việt Nam trong các lĩnh vực: đào tạo nghề, chuyển giao công nghệ, y tế, du lịch bền vững, quản lý rủi ro thiên tai.

• Cơ chế: Thành lập Ban Điều phối Việt – Nhật, triển khai các trung tâm khớp nối tại địa phương, vận hành theo PPP, kết hợp ODA, NPO và doanh nghiệp tư nhân.

• Đối tượng: Người Nhật từ 60 tuổi trở lên, có sức khỏe và kinh nghiệm, mong muốn làm việc, tư vấn hoặc tình nguyện dài hạn tại Việt Nam.

• Lĩnh vực ưu tiên: Đào tạo công nghiệp, nông – thủy sản chế biến, chăm sóc sức khỏe, du lịch cộng đồng, quản trị công và ứng phó thiên tai.

3. Giá trị chiến lược đối với Việt Nam

1. Khai thác chất xám giàu kinh nghiệm của Nhật Bản: tận dụng tri thức quản lý, kỹ thuật, kỷ luật lao động – vốn là nền tảng của các “kỳ tích kinh tế” châu Á.

2. Giảm chi phí đào tạo và tăng tốc độ chuyển giao: chuyên gia cao tuổi làm việc trực tiếp giúp đào tạo tại chỗ, thay thế hình thức tư vấn ngắn hạn.

3. Thúc đẩy mô hình ODA thế hệ mới: kết hợp yếu tố xã hội (senior engagement) với hiệu quả thị trường của khu vực tư nhân.

4. Tăng cường hợp tác nhân văn: tạo cơ hội để người cao tuổi Nhật tiếp tục đóng góp, đồng thời truyền cảm hứng “già hóa năng động” cho Việt Nam.

4. Bài học quốc tế liên quan

• Nhật Bản: Mạng lưới “Silver Human Resource Centers” (SHRC) cung cấp việc làm bán thời gian cho người cao tuổi, giúp họ duy trì sức khỏe và ý nghĩa cuộc sống.

• Singapore: Chính phủ bắt buộc doanh nghiệp đề nghị “tái tuyển dụng” tới 68 tuổi, mở rộng cơ hội cho lao động lớn tuổi.

• Bài học tổng hợp: Mô hình Matsuda kết hợp cả hai – tinh thần cộng đồng của SHRC và cơ chế tái tuyển dụng mang tính chuyên nghiệp của Singapore – để hình thành một mô hình hợp tác quốc tế linh hoạt và bền vững.

5. Thách thức khi triển khai tại Việt Nam

1. Khung pháp lý chưa hoàn thiện: cần quy định riêng về visa, cư trú dài hạn, bảo hiểm y tế và trách nhiệm nghề nghiệp cho chuyên gia cao tuổi nước ngoài.

2. Khác biệt văn hóa và ngôn ngữ: đòi hỏi chương trình hòa nhập văn hóa và hỗ trợ sinh hoạt.

3. Phân loại vai trò công việc: tách biệt giữa hoạt động tình nguyện nhẹ và hợp đồng chuyên gia có kỹ năng cao.

4. Đảm bảo tài chính bền vững: kết hợp ODA với đầu tư tư nhân và phí dịch vụ.

6. Hướng triển khai đề xuất

• Giai đoạn 1: Thành lập Nhóm công tác Việt – Nhật (do MOLISA, JICA chủ trì) để khảo sát và thiết kế thử nghiệm.

• Giai đoạn 2: Mở trung tâm thí điểm tại Đà Nẵng hoặc Huế – đào tạo nghề, du lịch, y tế, quản lý cộng đồng.

• Giai đoạn 3: Hoàn thiện khung pháp lý (visa, bảo hiểm, thuế) và ban hành cơ chế ưu đãi cho doanh nghiệp tham gia.

• Giai đoạn 4: Mở rộng ra quy mô vùng, tích hợp mentoring – chuyển giao kỹ năng tại các trường nghề và doanh nghiệp.

7. Kết luận: Từ tầm nhìn thành di sản chính sách

Sáng kiến Iwao Matsuda 2014 không chỉ là một đề xuất hợp tác song phương, mà là một tầm nhìn chiến lược vượt thời gian: chuyển đổi từ “hợp tác vật chất” sang “hợp tác tri thức và con người.”
Nếu được tái khởi động trong giai đoạn hiện nay, sáng kiến này có thể trở thành mô hình mẫu về ngoại giao nhân lực cao tuổi, góp phần định hình quan hệ Việt Nam – Nhật Bản trong kỷ nguyên già hóa dân số – nơi hai quốc gia không chỉ chia sẻ vốn đầu tư, mà còn chia sẻ cả tri thức, kinh nghiệm và nhân văn.

世代と国をつなぐ：岩尾光男（Iwao Matsuda）による日越シニア人材協力構想（2014年）の意義と展望

著者：レ・ゴック・アイン・ミン（Lê Ngọc Ánh Minh）

はじめに：時代を先取りした構想

2014年10月、日本とベトナムの戦略的パートナーシップが深化する中、当時の日本国内閣府特命担当大臣 岩尾光男氏はハノイを公式訪問し、チュオン・タン・サン国家主席と会談した。
この席上で岩尾氏は、「アクティブシニア人材」をベトナムの持続的発展に結び付ける新しい協力モデルを提案した。

この構想は、従来型の援助を超え、両国の経験と知見を融合させる「知識共有型パートナーシップ」を目指すものであった。
引退後も活躍を望む日本のシニア層が、ベトナムの産業、教育、医療、観光、災害対策などの分野で専門知識を生かす——それが岩尾氏のビジョンであった。

１．構想の概要

岩尾構想の中心は、「日越共同運営委員会」と「人材マッチングセンター」を設立し、**公民連携（PPP）**により運営することである。
目的は、援助から知識連携への転換を図り、日本の高齢者の知見を活用してベトナムの人材育成を支援することである。

優先分野は、職業訓練、農水産加工、医療・福祉、観光、行政管理、災害リスク削減などである。

２．戦略的意義

1. 日本の経験知の活用： 長年の産業・経営ノウハウをベトナムの現場に還元。

2. 教育訓練コストの削減： 短期コンサルティングよりも持続的な人材育成を実現。

3. ODAの新しい形： 社会参加と民間活力を融合した協力モデル。

4. 日越双方の社会的利益： 日本のシニアには生きがいを、ベトナムには人的資本を。

３．国際比較と示唆

• **日本のシルバ人材センター（SHRC）**は地域社会での就業機会を提供し、高齢者の健康維持に寄与している。

• シンガポールの再雇用制度は、68歳までの継続雇用を企業に義務付け、労働力維持を実現。
  → 岩尾構想は、SHRCの地域参加型モデルとシンガポール型の再雇用制度を組み合わせた「国際協力型シニア活用モデル」と言える。

４．実施上の課題

• 外国人シニア専門家の在留資格・保険制度の整備。

• 言語・文化ギャップへの対応支援。

• 職務の適正化： ボランティア業務と専門契約を分ける設計。

• 財政の持続性： ODA、民間投資、利用者負担を組み合わせたハイブリッド資金モデル。

５．実施ロードマップ（提案）

1. 日越合同作業部会の設置（厚労省・JICA主導）。

2. パイロットセンターの設立（ダナン、フエなど）でマッチング事業を実施。

3. 法制度整備： 長期滞在、税制、保険、責任制度の確立。

4. 人材育成連携： 大学・職業学校とのメンタリング制度の導入。

６．結論：ビジョンから政策遺産へ

2014年の岩尾光男構想は、単なる国際協力の枠を超え、「人」と「知識」を軸にした新しい外交の形を提示した。
日本のシニアの力とベトナムの成長意欲をつなぐこの構想は、まさに「世代と国をつなぐ橋」である。

今日、両国がともに高齢化と労働力転換の課題に直面する中で、この構想を再評価し、パイロット事業として復活させることは、日越協力の新たな章を切り開く第一歩となるだろう。