ĐỀ XUẤT ĐỔI MỚI SÁNG TẠO TRONG VIỆC HÌNH THÀNH DOANH NGHIỆP SIÊU NHỎ VÀ DOANH NGHIỆP KHÔNG CÓ NHÂN SỰ VẬN HÀNH BẰNG AI VÀ CHUYỂN ĐỔI SỐ (DX)

Ngày 28/10/2025

Lê Ngọc Ánh Minh, Chủ tịch Điều hành Pacific Group

I. Cơ sở chính trị và định hướng

Căn cứ theo:

• Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Trung ương về “Phát triển và đổi mới sáng tạo quốc gia, đẩy mạnh chuyển đổi số làm động lực tăng trưởng mới”.

• Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/05/2025 về “Phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN”.

Hai nghị quyết trên đều nhấn mạnh vai trò đột phá của đổi mới sáng tạo (ĐMST), trí tuệ nhân tạo (AI) và chuyển đổi số (DX) trong việc tạo dựng mô hình doanh nghiệp mới, linh hoạt, có năng suất vượt trội và chi phí vận hành thấp.
Trên tinh thần đó, đề xuất này hướng tới việc thiết lập nền tảng pháp lý, thuế và quản lý cho các loại hình doanh nghiệp siêu nhỏ (micro enterprise) và doanh nghiệp hoàn toàn không có nhân sự (zero-human enterprise) — vận hành chủ yếu bằng AI và DX.

II. Bối cảnh quốc tế và dẫn chứng điển hình – Elon Musk và Macrohard

Tháng 8 năm 2025, Elon Musk, nhà sáng lập Tesla và SpaceX, công bố việc thành lập công ty mới mang tên Macrohard, trực thuộc hệ sinh thái xAI.

Theo Business Insider (2025), Musk viết:

“Join @xAI and help build a purely AI software company called Macrohard. It’s a tongue-in-cheek name, but the project is very real! In principle, given that software companies like Microsoft do not themselves manufacture any physical hardware, it should be possible to simulate them entirely with AI.” Dịch: “Hãy tham gia @xAI và cùng xây dựng một công ty phần mềm AI thuần túy mang tên Macrohard. Cái tên nghe có vẻ hài hước, nhưng dự án này hoàn toàn có thật! Về nguyên tắc, vì các công ty phần mềm như Microsoft không tự sản xuất bất kỳ phần cứng vật lý nào, nên việc mô phỏng chúng hoàn toàn bằng AI là hoàn toàn khả thi.”

Livemint xác nhận xAI đã nộp đơn đăng ký thương hiệu “MACROHARD” tại Hoa Kỳ, mô tả đây là một “purely AI software company” – công ty phần mềm vận hành hoàn toàn bằng trí tuệ nhân tạo.

Theo Medium và Thred, Macrohard được thiết kế như một doanh nghiệp “AI-native” – mọi hoạt động từ phát triển sản phẩm, marketing, quản trị nội bộ cho đến chăm sóc khách hàng đều do AI agent đảm nhiệm, chỉ có một số nhân sự cốt lõi giám sát ở cấp chiến lược.

Mô hình Macrohard trở thành dấu mốc quan trọng toàn cầu, chứng minh tính khả thi của doanh nghiệp không nhân sự, và cho thấy xu hướng tất yếu: AI có thể điều hành doanh nghiệp mà không cần đội ngũ lao động truyền thống.

III. Mục tiêu của đề xuất

1. Thiết lập khung pháp lý mới cho:

   • Doanh nghiệp siêu nhỏ (micro-AI enterprise): doanh nghiệp vận hành chủ yếu bằng AI/DX, nhân lực thực tế <1 FTE (Full Time Equivalent), chi phí nhân công chỉ là 1/10–1/4 của một nhân sự so với doanh nghiệp thông thường.

   • Doanh nghiệp không nhân sự (zero-human enterprise): mô hình doanh nghiệp vận hành hoàn toàn bằng hệ thống AI tự động, không có nhân viên thường trú.

2. Tạo hành lang pháp lý thử nghiệm (sandbox) cho mô hình này trong 12–24 tháng.

3. Thiết lập cơ chế thuế, quản lý, giải quyết tranh chấp và bảo hiểm phù hợp, bảo đảm khuyến khích sáng tạo nhưng vẫn quản trị được rủi ro.

IV. Đề xuất khung pháp lý

1. Định nghĩa pháp lý

• Doanh nghiệp siêu nhỏ (micro-AI enterprise): tổ chức đăng ký kinh doanh có nhân lực thực tế dưới 1 người (hoặc ≤25% định mức ngành), sử dụng AI/DX cho phần lớn hoạt động.

• Doanh nghiệp không nhân sự (zero-human enterprise): tổ chức hoạt động hoàn toàn bằng AI, không có lao động thường trú, chỉ có người hoặc pháp nhân đại diện chịu trách nhiệm pháp lý.

2. Người chịu trách nhiệm pháp lý

• Mỗi doanh nghiệp zero-human phải có người đại diện pháp luật (cá nhân hoặc pháp nhân) chịu trách nhiệm trước pháp luật về mọi hoạt động, kể cả khi quyết định được AI đưa ra.

3. Minh bạch và kiểm định

• Bắt buộc lưu trữ decision logs, mô tả thuật toán, nhật ký vận hành AI tối thiểu 5 năm.

• Cơ quan quản lý có quyền yêu cầu cung cấp log phục vụ điều tra, thanh tra.

• Doanh nghiệp phải đăng ký mức độ tự động hóa (autonomy level) của AI.

4. Trách nhiệm dân sự & hợp đồng

• Khi AI gây thiệt hại: doanh nghiệp chịu trách nhiệm đầu tiên; nếu có bảo hiểm AI, áp dụng cơ chế bồi thường bảo hiểm.

• Hợp đồng với bên thứ ba phải ghi rõ “AI-operated enterprise” để đối tác hiểu rõ cơ chế vận hành.

5. Sandbox pháp lý

• Thí điểm tại 2–3 địa phương có hạ tầng số tốt (TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng).

• Giới hạn doanh thu, yêu cầu báo cáo định kỳ, và cho phép miễn giảm một số thủ tục hành chính.

V. Cơ chế thuế gợi ý

1. Thuế doanh thu (presumptive tax):

   • Nếu doanh thu <1 tỷ VNĐ/năm → thuế khoán 0.5–1.5%.

   • Trên ngưỡng → kê khai thuế TNDN thông thường.

2. Khấu trừ chi phí AI/Cloud:

   • Cho phép khấu trừ hợp lý chi phí thuê AI, API, hạ tầng DX (giới hạn 30–40% doanh thu).

3. Thuế tối thiểu theo doanh thu:

   • Áp 1–2% nếu doanh nghiệp báo lỗ kéo dài.

4. Báo cáo tự động:

   • Khuyến khích doanh nghiệp tích hợp API với Tổng cục Thuế để truyền dữ liệu doanh thu tự động.

VI. Giải quyết tranh chấp hợp đồng

1. Tranh chấp với doanh nghiệp truyền thống

• Dùng trọng tài hoặc tòa án, có chuyên gia AI độc lập hỗ trợ phân tích log.

• Cần cơ chế chứng cứ điện tử: “decision log” được coi là chứng cứ hợp pháp.

2. Tranh chấp giữa hai doanh nghiệp AI

• Khuyến khích hợp đồng thông minh (smart contract) và lưu trữ blockchain.

• Cho phép AI trọng tài (AI arbitrator) đề xuất phương án giải quyết, có con người phê chuẩn cuối cùng.

3. Xử lý khẩn cấp

• Khi có rủi ro an ninh hoặc gian lận, cơ quan quản lý có thể tạm khóa hoạt động hệ thống AI trong 48–72 giờ để kiểm tra.

VII. Quản lý bằng AI của Nhà nước

1. AI quản lý tuân thủ (AI-RegTech): hệ thống phân tích báo cáo, phát hiện bất thường, cảnh báo tự động.

2. Luật sư AI / Thẩm phán AI: hỗ trợ soạn thảo văn bản pháp lý, tóm tắt vụ án, gợi ý án lệ – nhưng phán quyết cuối cùng vẫn do con người ký duyệt.

3. Đào tạo cán bộ quản lý AI: xây dựng năng lực hiểu biết công nghệ và quản trị rủi ro AI trong cơ quan thuế, tư pháp.

VIII. Bảo hiểm và tiêu chuẩn an toàn

• Yêu cầu doanh nghiệp zero-human phải có bảo hiểm trách nhiệm AI.

• Đăng ký và kiểm định an toàn dữ liệu, bảo mật thuật toán định kỳ.

• Hệ thống phải tuân thủ nguyên tắc privacy-by-design và AI explainability.

IX. Lộ trình triển khai

X. Kiến nghị

1. Công nhận doanh nghiệp siêu nhỏ chỉ sử dụng 1/10 đến 1/4 người và doanh nghiệp không nhân sự là một mô hình đổi mới sáng tạo hợp pháp, phù hợp tinh thần Nghị quyết 57 và 68.

2. Ban hành Nghị định thí điểm 2026–2028, do Bộ KH-CN chủ trì, phối hợp Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính và Bộ TT&TT.

3. Xây dựng khung thuế linh hoạt, nhẹ gánh hành chính, ưu tiên áp dụng cho startup, doanh nghiệp sáng tạo và dự án sandbox.

4. Phát triển hạ tầng AI quản lý của Nhà nước để đảm bảo minh bạch, công bằng và kiểm soát rủi ro.

XI. Kết luận

Mô hình Macrohard của Elon Musk đã minh chứng cho xu hướng toàn cầu về doanh nghiệp “không nhân sự”, vận hành bằng AI. Việt Nam cần đi trước một bước trong việc thiết lập khuôn khổ pháp lý, thuế và quản lý phù hợp, nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo, giảm chi phí sản xuất, nâng năng suất lao động và mở ra không gian kinh tế mới dựa trên AI và DX.

Nếu được triển khai sớm, đây sẽ là bước tiến chiến lược giúp Việt Nam đón đầu làn sóng “AI economy”, trở thành trung tâm thử nghiệm mô hình doanh nghiệp tự động hóa đầu tiên ở Đông Nam Á. Và trong tương lai, Việt Nam có thể né tránh tình cảnh dân số già dẫn đến thiếu hụt lao động như Nhật Bản hiện nay.