Đầu tư đường sắt cao tốc Bắc – Nam: Cần tính toán lại toàn diện theo mô hình hạ tầng quốc gia tích hợp

Đầu tư đường sắt cao tốc Bắc – Nam: Cần tính toán lại toàn diện theo mô hình hạ tầng quốc gia tích hợp

Lê Ngọc Ánh Minh, Chủ tịch Điều hành Pacific Group

Ngày 25 tháng 12 năm 2025

Việc tập đoàn Vingroup thông báo rút đề xuất đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam (dự án Vinspeed) theo tin đăng trên VnExpress ngày 25/12/2025 (https://vnexpress.net/vingroup-rut-de-xuat-dau-tu-duong-sat-toc-do-cao-bac-nam-4998227.html) có thể là một khởi đầu quan trọng để xem xét lại toàn bộ chiến lược đầu tư dự án trọng điểm này từ góc độ chiến lược quốc gia tiền năng lượng – công nghệ – logistics, thay vì chỉ đơn thuần là xây dựng một tuyến tàu chạy nhanh bằng công nghệ nhập khẩu.

Việc một tập đoàn tư nhân lớn rút khỏi đề xuất để tập trung lực vào các dự án hạ tầng trọng điểm khác. Tuy nhiên, nó không chỉ phản ánh mối bận tâm tài chính – kỹ thuật riêng lẻ, mà còn gợi mở những vấn đề sâu rộng hơn về:

• Khả năng thương mại hóa

• Khả năng tài trợ dự án quy mô lớn

• Phù hợp với mô hình phát triển bền vững của quốc gia giai đoạn tới

Thay vì tiếp tục đi theo mô thức “nhận chuyển giao công nghệ tuyến hiện có ở nước ngoài rồi triển khai đồng loạt toàn tuyến”, Việt Nam nên cân nhắc một chiến lược mới mang tính tổng thể và linh hoạt hơn.

Lợi ích của tiếp cận tích hợp công nghệ và hạ tầng chiến lược

1. Xem đường sắt cao tốc như hành lang hạ tầng đa lớp

Đường sắt cao tốc Bắc – Nam không nên chỉ là đường ray và đoàn tàu, mà cần trở thành hành lang chiến lược của quốc gia, tích hợp các hệ thống:

• Hạ tầng số quốc gia: cáp quang trục Bắc – Nam phục vụ băng thông rộng, data center, 5G/6G

• Hạ tầng năng lượng mới: hydrogen, lưới điện sạch, trạm sạc/hydrogen song hành

• Hạ tầng logistics xanh: trung tâm phân phối, kho lạnh, trạm chu trình năng lượng

Việc tích hợp các lớp hạ tầng này ngay từ giai đoạn quy hoạch sẽ giúp giảm chi phí xã hội, tăng hiệu quả sử dụng đất, khai thác tối đa giá trị dự án, thay vì chỉ phục vụ chở khách.

2. Chuyển từ tiếp nhận công nghệ sang sáng tạo công nghệ

Nếu đường sắt cao tốc được thiết kế như một hệ thống giao thông – năng lượng – công nghệ mở, Việt Nam có thể:

• Không chỉ nhập khẩu công nghệ tàu cao tốc hiện hữu, mà còn:

  • Mời các nhà phát triển công nghệ vận tải tốc độ cao như hyperloop, tàu chạy bằng hydrogen, tàu điện sạch thế hệ mới thử nghiệm từng đoạn

  • Thiết kế linh hoạt từng đoạn có điều kiện sử dụng cao nhất

  • Khuyến khích học viện, viện nghiên cứu trong nước tham gia tích hợp AI, tự động hóa, điều khiển phân tán

Điều này vừa giảm phụ thuộc công nghệ ngoại nhập, vừa tạo cơ hội cho Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị cung cấp công nghệ cho khu vực.

3. Làm theo từng giai đoạn chiến lược

Thay vì đồng loạt xây cả tuyến, cần ưu tiên các đoạn có nhu cầu đi lại cao và hiệu quả kinh tế rõ rệt:

• TP HCM – Nha Trang: hành lang dân cư – du lịch – công nghiệp tăng trưởng mạnh

• Hà Nội – Vinh: hành lang giao thương, liên kết các đô thị lớn phía Bắc

Các đoạn ưu tiên này vừa dễ huy động vốn xã hội, vừa cho phép tích hợp thử nghiệm công nghệ năng lượng mới (hydrogen, điện gió biển gần bờ, điện mặt trời) và đánh giá triển vọng tài chính – môi trường – an ninh năng lượng trước khi mở rộng toàn tuyến.

4. Tích hợp năng lượng sạch và vận chuyển năng lượng

Một trong các giá trị gia tăng quan trọng của tuyến đường sắt cao tốc tích hợp là:

• Sử dụng năng lượng tái tạo và hydrogen để vận hành chính các tàu

• Đồng thời phát triển hệ thống vận chuyển và phân phối hydrogen Bắc – Nam

• Khai thác năng lượng gió gần bờ, điện mặt trời, và thậm chí năng lượng hạt nhân trong tương lai

Việc này giúp tuyến đường sắt:

• Trở thành trục vận chuyển hành khách tốc độ cao

• Trục vận chuyển năng lượng mới

• Hạ tầng dự phòng an ninh năng lượng quốc gia

5. Chính sách, pháp luật và cơ chế tài trợ phù hợp hơn

Việc rút lui của Vingroup cho thấy rủi ro tài trợ tư nhân khi dự án đặt trong mô thức cũ. Do đó, Nhà nước cần:

• Xây dựng khung chính sách ưu đãi đầu tư đổi mới công nghệ

• Tạo cơ chế chia sẻ rủi ro cho các nhà đầu tư chiến lược

• Ưu tiên các mục tiêu:

  • Tính bền vững

  • Tính linh hoạt công nghệ

  • Tính tích hợp năng lượng

  • Tối ưu hóa chi phí xã hội

6. Tóm lại

Việc tập đoàn Vingroup rút khỏi đề xuất đầu tư đường sắt cao tốc Bắc – Nam là một cơ hội để xem lại bài toàn quy hoạch hạ tầng trọng đại này một cách tổng thể hơn. Chính phủ nên:

• Chuyển tư duy từ “nhận công nghệ và triển khai” sang “tạo hệ sinh thái công nghệ – năng lượng – giao thông”

• Tập trung vào tích hợp các hạ tầng chiến lược

• Xây dựng lộ trình giai đoạn hóa, ưu tiên đoạn thiết yếu

• Mở cửa cho các công nghệ mới như hyperloop, hydrogen propulsion, AI quản lý tuyến

• Tạo khung chính sách hấp dẫn hơn cho cả nhà đầu tư tư nhân và nước ngoài tham gia

Chỉ khi đó, dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam mới thực sự là đòn bẩy phát triển bền vững của đất nước, thay vì chỉ là một công trình giao thông tiêu tốn nguồn lực lớn mà thiếu tính chiến lược công nghệ – năng lượng dài hạn.