Khám Phá Các Con Đường Mới Để Phát Triển Hydrogen

Khám Phá Các Con Đường Mới Để Phát Triển Hydrogen

Lê Ngọc Ánh Minh, Chủ tịch CLB Hydrogen Việt Nam ASEAN

Ngày 19 tháng 10 năm 2025

Ngành hydrogen, đặc biệt là hydrogen “sạch”, đang đối mặt với những thách thức không hề nhỏ. Các báo cáo thường niên của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) liên tục đưa ra các kịch bản cho năm 2030, 2035, dựa trên những phỏng đoán, giả định và các cam kết từ chính phủ, doanh nghiệp và nhà đầu tư. Nhưng thực tế cho thấy, chính sách về hydrogen thay đổi liên tục, các dự án công bố có thể hoãn hoặc hủy bỏ, khiến bất kỳ ai quan sát kỹ cũng nhận ra rằng hydrogen hiện chưa khả thi, còn tương lai chỉ là phỏng đoán.

Bằng chứng cụ thể có thể thấy tại châu Âu. Một phóng viên VTV1 khi đến thăm một trạm nạp hydrogen tại Bỉ – trạm đã lắp đặt hơn 10 năm – nhận thấy số lượng xe vào nạp hầu như không có. Tình trạng 'khan hiếm hạ tầng nạp'  tại Mỹ, nơi nhiều chủ xe pin nhiên liệu hydrogen than phiền về sự bất tiện khi tìm trạm nạp. Nhật Bản, Hàn Quốc – dù chính phủ hai nước này nỗ lực triển khai hạ tầng và trợ cấp mạnh – vẫn chưa đạt được sự phổ biến thực sự. Nhìn chung, điểm nghẽn lớn nhất của hydrogen chính là thị trường: hạ tầng sử dụng gần như bằng không.

Một vấn đề khác xuất phát từ cách tiếp cận của các nhà làm chính sách. Họ vội vã áp đặt khái niệm hydrogen “xanh”, yêu cầu năng lượng này phải sản xuất hoàn toàn từ điện tái tạo như điện mặt trời hay điện gió. Điều này càng làm ngành hydrogen thêm bế tắc: thị trường chưa hình thành, hạ tầng còn hạn chế, chi phí sản xuất quá cao. Những lời kêu gọi trợ cấp trở nên khó thuyết phục khi cơ sở thị trường và hạ tầng chưa tồn tại. Nói cách khác, ngành hydrogen đang sống trong một thế giới “ảo”, thiếu thực chất.

Thực trạng chi phí và hạ tầng hydrogen

Để thấy rõ thách thức, có thể so sánh chi phí và hạ tầng giữa các loại xe buýt và trạm nạp:

So sánh chi phí xe buýt

Nguồn: Sustainable Bus

So sánh chi phí trạm nạp

Nguồn: US Department of Energy

Nhìn vào bảng so sánh, dễ nhận thấy riêng mảng vận tải, chi phí đầu tư và vận hành cho hydrogen hiện cao gấp nhiều lần so với xe buýt diesel hoặc điện, trạm nạp hydrogen cũng đắt và hạn chế hơn trạm xăng truyền thống. Đây chính là lý do khiến thị trường hydrogen vận tải chưa hình thành, mặc dù nhiều nước đã có chính sách hỗ trợ.

Hướng đi thực tế cho ngành hydrogen

Để vượt qua bế tắc, ngành hydrogen cần những bước đi thực dụng, tập trung vào thị trường và chi phí:

1. Đa dạng hóa ứng dụng trong đời sống
CLB VAHC đang tiên phong đưa hydrogen vào các ứng dụng gần gũi với người dân: thực phẩm (hydrogen coffee, hydrogen beer, thịt giàu hydrogen), chăm sóc sức khỏe (uống nước giàu hydrogen, tắm, spa), và nông nghiệp (tăng năng suất cây trồng, vật nuôi, cải tạo đất và môi trường nước). Việc phổ biến hydrogen từ đời sống sẽ tạo ra nhu cầu thực tế, hình thành thị trường từ dưới lên. Đa dạng hóa ứng dụng hydrogen vào đời sống người dân như điều mà CLB VAHC đang làm: chúng tôi tìm cách phổ biến hydrogen vào đời sống từ thực phẩm, ăn uống (hydrogen coffee, hydrogen beer, meat v.v.) đến hydrogen chăm sóc sức khỏe (hít thở, uống nước giàu hydrogen và tắm/spa hydrogen) đến ứng dụng hydrogen trong canh tác nông nghiệp để tăng năng suất cây trồng, vật nuôi và cải tạo đất, cải tạo môi trường nước.

2. Giảm chi phí sản xuất và hạ tầng

Việt Nam với ưu thế chi phí sản xuất thấp, nguồn nhân lực qua đào tạo tốt. Việt Nam cùng các bạn quốc tế có thể bắt tay nghiên cứu chế tạo ra các thiết bị, công nghệ sản xuất hydrogen giá thấp nhất và thiết lập hạ tầng hydrogen giá thấp. Làm sao mà người tiêu dùng chấp nhận mua một chiếc xe bus pin nhiên liệu hydrogen với giá rất là đắt, đắt hơn rất nhiều xe buýt chạy diesels hoặc chạy điện mà chi phí vận hành cũng rất cao? Phải giải quyết bài toán bất hợp lý này thì mới mong ngành hydrogen vận tải thật sự phát triển. Tiếp theo là phải nghiên cứu chế tạo ứng dụng trạm nạp hydrogen giá rẻ vì rất vô lý khi 1 trạm nạp hydrogen giá rất cao so với đầu tư mộ trạm xăng. Ở Trung Quốc, họ nghiên cứu khai thác trạm nạp xăng hiện hữu để nạp methanol, một cách làm rất hiệu quả, không làm tăng đáng kể chi phí khi chuyển đổi năng lượng. Chúng ta muốn đưa hydrogen vào đời sống vận tải đòi hỏi các bên phải rất nghiêm túc về chi phí, phải làm cho được trạm hydrogen giá thấp như trạm xăng hoặc thấp hơn. khi ấy người đầu tư sẽ dễ dàng đầu tư và người tiêu dùng có tiện ích để sử dụng. Tại sao xe điện lắp trạm nạp rất nhanh và rẻ còn xe hydrogen thì không?

3. Thiết lập thị trường từ hydrogen xám trước khi chuyển sang xanh
Các ngành năng lượng truyền thống đã có thị trường hàng trăm năm và hạ tầng tiện lợi. Khi bạn xem các ngành năng lượng khác như khí đốt, than đá, xăng dầu v.v. Họ đã có thị trường đầu ra nhiều trăm năm: có người dùng, có hạ tầng tiện ích tiện lợi và họ cũng đang trong quá trình chuyển đổi xanh: chuyển đổi sang xăng sinh học E10/methanol, chuyển đổi biomass, biogas, chuyển đổi CCUS và họ làm từng bước. Họ đã có tài lực, nhân lực, vật lực nhiều trăm năm và họ chuyển đổi sang năng lượng sạch từng bước. Đó là cách làm chắc chắn và hiệu quả, hợp thị hiếu thị trường.

Trong khi đó, hydrogen sạch chưa có thị trường nhưng lại yêu cầu thuần sạch ngay từ đầu khiến chi phí sản xuất cao, trang thiết bị lưu trữ, trang thiết bị người dùng cuối tất cả đều có chi phí cao ngất. Cách tư duy này có thể ví như một người tự trói chân mình lại nhưng lại đặt niềm tin là tôi có thể đi 2050 km. Trong nhiều năm trời, anh ta ta chỉ nhảy được vài mét và la toáng lên là chính phủ phải hỗ trợ, đem xe chở anh ta đi mới chịu! (ngành H2 tự trói chân mình bằng yêu cầu cao khiến chi phí cao, tiến độ thực hiện không có và yêu cầu các chính phủ phải hỗ trợ!)

Một cách tiếp cận thực tế là khai thác hydrogen xám – sản xuất từ hóa thạch phổ biến và giá rẻ – để tạo thị trường tiêu dùng ban đầu. Khi thị trường hình thành, các bước chuyển đổi dần sang hydrogen xanh sẽ khả thi hơn. Chúng ta hãy mạnh dạn khai thác tiêu thụ nguồn hydrogen này vì giá rẻ để phát triển thị trường tiêu dùng trước. Khi đó các ứng dụng hydrogen được phổ biến hơn, dễ phổ biến hơn và song song đó chúng ta tiến hành chuyển đổi hydrogen xám sang xanh từng bước. Thay vì hiện tại trong tay (hydrogen) gần như không có gì mà đòi hỏi phải có tất cả (có đầy đủ thị trường hydrogen). Chính sự vô lý này đã làm cho ngành hydrogen không phát triển được. Cần mạnh dạn cải cách tư duy và thay đổi cách làm.

4. Khai thác đa dạng nguồn và phương thức sản xuất hydrogen
Cần mạnh dạn thử nhiều phương thức: khai thác hydrogen tự nhiên, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp, cải tiến công nghệ điện phân chi phí thấp. Mục tiêu là hạ giá thành và tăng khả năng phổ biến hydrogen trong đời sống, không để ngành này bị giới hạn bởi các tiêu chuẩn “xanh tuyệt đối” ngay từ đầu.

Kết luận

Hydrogen chưa phải là năng lượng khả thi nếu nhìn từ khâu sản xuất, thị trường và hạ tầng. Tuy nhiên, với chiến lược thực dụng: phổ biến ứng dụng hydrogen trong đời sống, giảm chi phí sản xuất và hạ tầng, xây dựng thị trường ban đầu từ hydrogen xám, ngành hydrogen vẫn có thể phát triển bền vững. Thay vì chờ đợi một thị trường hoàn hảo, mở rộng hydrogen từng bước, gần gũi với người dân, mới là con đường khả thi và bền vững.