COP30 Belém và bài toán Rủi ro – Cơ hội cho Việt Nam trong thời kỳ tái cấu trúc và chuyển dịch xanh

COP30 Belém và bài toán Rủi ro – Cơ hội cho Việt Nam trong thời kỳ tái cấu trúc và chuyển dịch xanh

Tác giả: Lê Ngọc Ánh Minh 

COP30 tại Belém, Brazil diễn ra vào thời điểm thế giới bước vào giai đoạn quyết định trong việc hiện thực hóa Thỏa thuận Paris và tái cấu trúc hệ thống tài chính khí hậu toàn cầu. Đối với Việt Nam – một quốc gia vừa chịu rủi ro khí hậu, vừa có tiềm năng lớn về năng lượng sạch và kinh tế xanh – các kết quả của COP30 không chỉ là thách thức mà còn là những cơ hội phát triển đặc biệt.

Đáng chú ý, Việt Nam đang tiến hành cải cách kinh tế – hành chính quy mô lớn, bao gồm kế hoạch sáp nhập các tỉnh thành để còn 34 địa phương, tinh gọn bộ máy, tăng hiệu quả quản trị và hướng tới một nền kinh tế năng động, đổi mới sáng tạo hơn. Các chiến lược quốc gia về khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, phát triển năng lượng sạch, hydrogen, và thúc đẩy kinh tế tư nhân đang được đẩy mạnh nhằm tạo đột phá trong giai đoạn 2025–2035.

Trong bức tranh mới này, COP30 đóng vai trò như một “dịp vàng” để Việt Nam tận dụng làn sóng đầu tư xanh toàn cầu, thu hút nguồn lực tài chính – công nghệ phục vụ phát triển bền vững.

Cơ hội lớn từ hệ thống tài chính khí hậu mới

COP30 kỳ vọng hoàn thiện các cơ chế tài chính toàn cầu như Lộ trình Baku–Belém nhằm huy động 1.300 tỷ USD mỗi năm đến 2035 cho các nước đang phát triển. Đối với Việt Nam, đây là cơ hội tiếp cận nguồn vốn quy mô lớn cho:

• hạ tầng chống chịu khí hậu

• điện tái tạo, lưới điện thông minh

• hydrogen xanh và các chuỗi giá trị mới

• chuyển đổi than, khử carbon công nghiệp

• phục hồi và bảo vệ rừng

Các sáng kiến như Tropical Forest Forever Facility (TFFF) cũng mở ra cơ hội để Việt Nam thu hút tài chính cho quản lý rừng bền vững, bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển sinh kế cho cộng đồng miền núi.

Việt Nam – nền kinh tế tăng trưởng nhanh cần nguồn năng lượng mới

Với tốc độ tăng trưởng GDP thuộc nhóm cao nhất khu vực, Việt Nam đang có nhu cầu rất lớn về điện và năng lượng mới. Các trung tâm công nghiệp – đô thị hóa nhanh đòi hỏi nguồn điện ổn định, sạch và giá cạnh tranh. Trong bối cảnh này, chuyển dịch xanh không chỉ là nhiệm vụ khí hậu mà còn là yêu cầu sống còn của nền kinh tế.

COP30, nếu đạt được các cơ chế tài chính thuận lợi, sẽ tạo cơ sở quan trọng để Việt Nam:

• thu hút đầu tư vào điện gió ngoài khơi, mặt trời, hydro xanh, amoniac

• phát triển công nghiệp nền tảng phục vụ xuất khẩu carbon thấp

• xây dựng thị trường carbon trong nước kết nối quốc tế

• thúc đẩy phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo

Đây cũng là cơ hội để nhà đầu tư quốc tế tham gia mạnh mẽ vào thị trường Việt Nam, nơi đang định hướng trở thành trung tâm sản xuất sạch của ASEAN.

Những rủi ro tiềm ẩn: áp lực tài chính – kỹ thuật và cam kết dài hạn

Dù vậy, cơ hội lớn đi kèm các rủi ro đáng kể:

1. Rủi ro tài chính

Nếu các nước phát triển không đáp ứng đúng cam kết tài chính tại COP30, Việt Nam có thể đối mặt với tình trạng “thiếu vốn chuyển đổi”, khiến các dự án năng lượng sạch bị đình trệ.

2. Áp lực tăng tham vọng NDC

Việt Nam có thể phải nâng mức cắt giảm phát thải nhanh hơn dự kiến, tạo sức ép lên hệ thống điện, công nghiệp và ngân sách.

3. Yêu cầu về minh bạch và MRV

Việt Nam cần nâng cấp mạnh mẽ năng lực đo đạc – báo cáo – thẩm tra (MRV) theo tiêu chuẩn quốc tế, nếu không sẽ gặp rủi ro bị loại khỏi các cơ chế thị trường carbon mới.

4. Rủi ro ngoại giao và xung đột lợi ích phát triển

COP30 dự kiến đẩy mạnh các chủ đề như bảo vệ rừng và quyền cộng đồng. Việt Nam cần cân bằng khéo léo giữa phát triển kinh tế, quy hoạch đất, và cam kết quốc tế để tránh những chỉ trích không cần thiết.

Việt Nam nên đăng cai COP31 hoặc COP32: bước đi chiến lược nâng tầm quốc gia

Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ về thể chế, năng lượng và đổi mới sáng tạo, việc đăng cai COP31 hoặc COP32 sẽ mang lại các lợi ích chiến lược:

• khẳng định vai trò lãnh đạo khí hậu trong ASEAN

• thu hút hàng chục tỷ USD đầu tư xanh

• quảng bá hình ảnh quốc gia cam kết chuyển đổi bền vững

• thúc đẩy cải cách thể chế và thị trường carbon

• tạo động lực cho các cam kết 2050 và lộ trình hydrogen quốc gia

Đăng cai COP sẽ giúp Việt Nam “định nghĩa lại” vị thế của mình trong chuỗi giá trị xanh toàn cầu, tương tự cách UAE đã làm với COP28 hay Brazil với COP30.

Kết luận: Cần chiến lược chủ động, đổi mới và hội nhập sâu

Để tận dụng tối đa COP30 và hướng tới đăng cai COP31/32, Việt Nam cần:

• chủ động tham gia các cơ chế tài chính khí hậu mới

• thúc đẩy cải cách thể chế, minh bạch dữ liệu và năng lực MRV

• mở rộng hợp tác công – tư và khoa học – công nghệ

• đẩy mạnh chiến lược hydrogen, năng lượng tái tạo và chuyển đổi công nghiệp

• chuẩn bị hồ sơ đăng cai COP một cách bài bản và có trọng tâm

COP30 không chỉ là hội nghị, mà là cơ hội để Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới: một nền kinh tế đổi mới – xanh – hội nhập, sẵn sàng trở thành điểm đến đầu tư hàng đầu của thế giới.