Cảng sinh thái (hay còn gọi là cảng xanh) là mô hình cân bằng giữa sự biến động môi trường và nhu cầu phát triển kinh tế, đang là xu hướng chiến lược trong sự phát triển cảng biển trên thế giới.

Cảng sinh thái (hay còn gọi là cảng xanh) là mô hình cân bằng giữa sự biến động môi trường và nhu cầu phát triển kinh tế, đang là xu hướng chiến lược trong sự phát triển cảng biển trên thế giới.

Cảng sinh thái là cảng khai thác tập trung phát triển dựa trên tiêu chí về tăng trưởng kinh tế xanh theo một kế hoạch dài hạn, đáp ứng được những nhu cầu hiện tại và tương lai. Do vậy, xây dựng hệ thống cảng sinh thái tại Việt Nam không những đáp ứng được yêu cầu bảo vệ môi trường biển và hệ sinh thái, mà còn giúp các cảng biển của nước ta hội nhập với quốc tế.

Một số mô hình tiêu biểu

Theo Tiến sĩ Dư Văn Toán, Viện Nghiên cứu Biển và Hải đảo – Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam, mô hình cảng sinh thái (Ecoport) được xây dựng và quản lý bởi Tổ chức cảng biển châu Âu (ESPO). Các cảng biển được công nhận là “Cảng sinh thái” thì phải đáp ứng các tiêu chí do ESPO đưa ra, trong đó môi trường là tiêu chí quan trọng nhất.

Hiện có nhiều cảng của châu Âu đã gia nhập Hội Cảng sinh thái (Ecoports) và được cấp giấy chứng nhận “Ecoport” hợp lệ. Việc cấp giấy chứng nhận đã khẳng định các chương trình quản lý môi trường phù hợp với yêu cầu theo quy định của Ecoport, nhằm hài hòa mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, bảo tồn tài nguyên, hướng đến sự phát triển bền vững các cảng. Trong những năm qua, Ecoports tập trung phát triển và sàng lọc các công cụ bao gồm phương pháp tự chẩn đoán (SDM), hệ thống đánh giá môi trường cảng (PERS) để hỗ trợ công tác quản lý môi trường.

Còn ở Mỹ, Long Beach là một trong các cảng biển hàng đầu của nước Mỹ. Đây cũng là cảng tiên phong trong lĩnh vực vận chuyển hàng hóa và bảo vệ môi trường trên thế giới, với tổng giá trị hàng hóa mỗi năm ước tính đạt hơn 100 tỷ đô la Mỹ. Cảng Long Beach đã áp dụng chính sách cảng sinh thái, nên góp phần giảm thiểu và loại bỏ tác động tiêu cực đến môi trường và phát triển các chương trình sáng kiến môi trường.

Mục tiêu chính của chính sách cảng sinh thái gồm: Bảo vệ cộng đồng khỏi các tác động tiêu cực từ môi trường do quá trình khai thác cảng phát sinh; Quy định rõ vai trò của cảng như là một nhà lãnh đạo trong lĩnh vực quản lý và hòa hợp môi trường; Đẩy mạnh tính bền vững; Sử dụng công nghệ tiên tiến để chống lại hoặc làm giảm các tác động tiêu cực tới môi trường…

Những tiêu chí cho cảng sinh thái của Việt Nam

Tiến sĩ Dư Văn Toán cho rằng với những đặc thù của hoạt động cảng biển, hiện trạng hoạt động và các quy định của pháp luật đối với cảng biển, nên việc xây dựng tiêu chí về cảng sinh thái cho cảng biển Việt Nam chủ yếu tập trung vào các tiêu chí về môi trường, phòng ngừa và ứng phó sự cố môi trường, những yêu cầu về sử dụng năng lượng sẽ được lồng ghép vào các tiêu chí khác. Đặc biệt, tiêu chuẩn cảng sinh thái cho các cảng biển Việt Nam sẽ giúp xây dựng bộ máy quản lý môi trường một cách chuyên nghiệp, đồng bộ, nâng cao ý thức về bảo vệ môi trường cho đơn vị quản lý cảng biển. Các cảng biển không những tuân thủ quy định về bảo vệ môi trường của pháp luật Việt Nam và công ước quốc tế, mà có thể gia nhập Hiệp hội cảng biển sinh thái trong khu vực và trên thế giới, qua đó nâng cao hình ảnh cảng biển Việt Nam.

Tuy vậy, để thực hiện cam kết và kế hoạch quản lý môi trường, năng lượng, các cảng biển của nước ta cần xây dựng bộ máy quản lý môi trường, năng lượng, chủ yếu sử dụng nhân lực kiêm nhiệm có liên quan, hạn chế sử dụng cán bộ chuyên trách. Đồng thời hoàn thiện đầy đủ hồ sơ pháp lý về quản lý môi trường và năng lượng theo quy định hiện hành của pháp luật, quy định của địa phương, ngành; xác định vấn đề môi trường cần được cải thiện để mang lại hiệu quả cao.

Các giải pháp này nên sắp xếp theo thứ tự ưu tiên thực hiện, phụ thuộc vào vấn đề cần được cải thiện, nguồn lực đáp ứng của cảng. Tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức cho cán bộ công nhân viên của cảng về chính sách và kế hoạch quản lý môi trường, năng lượng. Trong đó Ban quản lý môi trường và năng lượng sẽ là đầu mối tiếp nhận những đóng góp của mọi đối tượng về vấn đề bảo vệ môi trường, sử dụng năng lượng của cảng.

Trong số các cảng biển của nước ta, có Cảng vụ Hàng hải Hải Phòng đang xúc tiến xây dựng Cảng Lạch Huyện theo tiêu chí xanh. Cụ thể là kiểm soát về khói, bụi tại cảng bằng việc đẩy mạnh áp dụng khoa học kỹ thuật, hạn chế các phương tiện lạc hậu vận chuyển hàng hóa, khuyến khích các tàu áp dụng công nghệ mới đến cảng. Đi đôi với việc xây dựng kế hoạch quản lý nguồn nước tổng thể tại cảng và sử dụng hệ thống giám sát nguồn nước; kiểm soát nước thải để tránh ô nhiễm môi trường; ứng dụng khoa học kỹ thuật để xác định mẫu nước dằn tàu. Nhất là xây dựng các cơ sở tiếp nhận rác thải, tổ chức thu dọn rác thải hàng ngày khi các tàu cập cảng.