TỔNG KẾT COP30 BELÉM, BRAZIL

Tác giả: Lê Ngọc Ánh Minh 

TỔNG QUAN

Hội nghị khí hậu Liên Hợp Quốc COP30, tổ chức tại Belém, Brazil — cửa ngõ của rừng Amazon — đã trở thành một trong những kỳ COP mang tính biểu tượng và tranh luận gay gắt nhất trong thập kỷ gần đây. Sự kiện năm 2025 diễn ra trong bối cảnh thế giới tiếp tục nóng lên, các hiện tượng thời tiết cực đoan tăng mạnh và khoảng cách giữa cam kết và hành động ngày càng lớn. COP30 xoay quanh ba chủ đề lớn: tài chính khí hậu, bảo vệ rừng Amazon và cập nhật cam kết quốc gia (NDC) theo yêu cầu của Thỏa thuận Paris.

CÁC BẤT ĐỒNG LỚN TẠI COP30

1. Khủng hoảng tài chính khí hậu và “nợ khí hậu”

Vấn đề tranh cãi gay gắt nhất tại COP30 là tài chính cho khí hậu. Các quốc gia đang phát triển yêu cầu:

• Cam kết tài chính khí hậu ổn định, dài hạn thay vì tự nguyện ngắn hạn

• Nguồn lực minh bạch và dễ tiếp cận

• Công nhận “nợ khí hậu” — nghĩa là các nước gây ô nhiễm nhiều trong quá khứ phải đóng góp nhiều hơn

Trong khi đó, nhiều nước phát triển vẫn tránh né việc tăng mạnh nghĩa vụ tài chính, lo ngại ràng buộc pháp lý cao. Kết quả là đàm phán kéo dài và nhiều đề xuất còn dang dở.

2. Mâu thuẫn trong cập nhật NDC và mức độ tham vọng

COP30 đánh dấu chu kỳ mới yêu cầu các nước phải nộp kế hoạch khí hậu nâng cao:

• Một số nước lớn chậm đệ trình hoặc cung cấp bản cập nhật không đủ tham vọng

• Các tổ chức quốc tế cảnh báo mục tiêu 1,5°C ngày càng xa vời

• Tranh luận diễn ra quanh việc đo lường, kiểm chứng và thực thi cam kết

Điều này khiến nhiều bên lo ngại rằng COP30 có thể trở thành kỳ COP của “lời hứa không có công cụ thực thi”.

3. Tranh cãi về phá rừng và quyền người bản địa

Đặt COP tại Belém mang tính biểu tượng nhưng cũng phơi bày nhiều mâu thuẫn:

• Các dự án đường sá, cơ sở hạ tầng phục vụ tổ chức COP bị cáo buộc gây phá rừng ở Amazon

• Các cộng đồng bản địa phản đối mạnh mẽ, tổ chức biểu tình và xung đột với lực lượng an ninh

• Nhiều nhóm xã hội dân sự cáo buộc chính phủ Brazil và doanh nghiệp “làm đẹp hình ảnh”, trong khi khai thác tài nguyên vẫn tiếp diễn

Quyền đất đai, sinh kế và vai trò trong quyết định chính sách của người bản địa trở thành điểm nóng chính trị của COP30.

4. Căng thẳng giữa mục tiêu phát triển và bảo tồn

Brazil tuyên bố muốn dẫn dắt thế giới về bảo vệ rừng nhưng đồng thời tiếp tục thúc đẩy khai thác năng lượng, nông nghiệp và cơ sở hạ tầng. Điều này tạo ra:

• Nghi vấn về mức độ cam kết thực sự

• Áp lực từ cộng đồng quốc tế

• Mâu thuẫn giữa phát triển kinh tế và bảo vệ hệ sinh thái Amazon

CÁC THỎA THUẬN VÀ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC

1. Khởi động sáng kiến lớn: “Tropical Forest Forever Facility” (TFFF)

COP30 chứng kiến việc giới thiệu cơ chế tài chính quốc tế nhằm bảo vệ rừng nhiệt đới. TFFF hướng đến:

• Tạo nguồn tài chính lớn, đa năm cho các nước có rừng

• Định giá giá trị bảo tồn rừng (carbon, đa dạng sinh học, khí hậu)

• Hỗ trợ trực tiếp cho các cộng đồng bản địa và chính quyền địa phương

Dù còn nhiều chi tiết cần đàm phán, TFFF được coi là bước tiến có ý nghĩa của COP30.

2. Đề xuất tăng mạnh tài chính khí hậu toàn cầu

Kế hoạch “Baku–Belém Roadmap” nêu ý tưởng huy động khoảng:

• 1,3 nghìn tỷ USD/năm trước 2035 cho khí hậu

• Từ cả công và tư, bao gồm tín dụng xanh, thuế carbon, và cơ chế tài chính sáng tạo

Dù chưa ràng buộc pháp lý, đây là thông điệp mạnh thúc đẩy thảo luận về nguồn lực khí hậu quy mô lớn.

3. Tăng cường giám sát và cơ chế thực thi cam kết

Các bên thống nhất về:

• Cải thiện cơ chế báo cáo, giám sát tiến độ NDC

• Buộc các nước minh bạch hơn trong hành động khí hậu

• Tăng cường vai trò của các cơ quan liên chính phủ trong kiểm tra

COP30 nhằm thu hẹp khoảng cách lâu nay giữa cam kết và hành động thực tế.

4. Tiến triển trong bảo vệ quyền người bản địa

Dù căng thẳng xảy ra, COP30 ghi nhận:

• Sự xuất hiện nhiều hơn của lãnh đạo bản địa trong các phiên họp

• Đề xuất tăng cường cơ chế giám sát quyền đất đai và sinh kế

• Cam kết hỗ trợ tài chính trực tiếp cho cộng đồng bản địa trong các dự án bảo tồn

Điều này được xem là hướng đi đúng, dù thực thi còn phụ thuộc vào các kỳ COP sau.

KẾT LUẬN

COP30 tại Belém là kỳ COP đầy tranh luận nhưng phản ánh đúng thực tế: thế giới đang đấu tranh để cân bằng giữa phát triển, bảo tồn và yêu cầu hành động khẩn cấp cho khí hậu. Dù nhiều vấn đề vẫn chưa ngã ngũ — đặc biệt là tài chính khí hậu — những sáng kiến như TFFF hay lộ trình Baku–Belém mở ra hy vọng mới.

Tuy nhiên, COP30 cũng để lại câu hỏi quan trọng: liệu thế giới có thể biến cam kết thành hành động có trách nhiệm, có nguồn lực và có giám sát thực chất — nhất là trong bối cảnh mục tiêu 1,5°C đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết?