Hướng Dẫn Phát Triển Dự Án Hydro Bền Vững Tại Các Quốc Gia Đang Phát Triển của UNIDO
Sự bùng nổ của ngành hydro toàn cầu, với hơn 1.500 dự án đã được công bố, đang mở ra cơ hội to lớn cho các quốc gia đang phát triển. Với tiềm năng sản xuất hơn 50 triệu tấn hydro tái tạo mỗi năm vào năm 2035, châu Phi và nhiều khu vực khác có thể trở thành những người chơi chủ chốt trong nền kinh tế hydro toàn cầu. Tuy nhiên, sự tăng trưởng nhanh chóng này cũng tiềm ẩn những rủi ro về mặt xã hội và môi trường, có nguy cơ lặp lại mô hình khai thác kiểu cũ, nơi lợi ích địa phương bị hạn chế và môi trường bị suy thoái.
Nhận thấy nhu cầu cấp thiết về một khuôn khổ bền vững, một liên minh rộng rãi do Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc (UNIDO) dẫn đầu, với sự đóng góp của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), Ủy ban Kinh tế Liên Hợp Quốc về Châu Âu (UNECE), Ngân hàng Phát triển Châu Phi (AfDB) và các tổ chức khác, đã cùng xây dựng "Hướng dẫn cho các Dự án Hydro Bền vững tại các Quốc gia Đang phát triển". Tài liệu này nhằm cung cấp cho các nhà hoạch định chính sách và tổ chức tài chính một công cụ toàn diện để đánh giá và phê duyệt các dự án hydro quy mô lớn (từ 200 MW trở lên), đảm bảo chúng mang lại lợi ích lâu dài cho địa phương trong khi vẫn bảo vệ môi trường và thúc đẩy công bằng xã hội.
Khuôn khổ của Hướng dẫn được xây dựng dựa trên bốn trụ cột chính, hay còn gọi là "4 P":
1. Con người (People)
Trụ cột này nhấn mạnh các khía cạnh xã hội của dự án. Nó đòi hỏi các nhà phát triển phải tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), đảm bảo công việc thỏa đáng, tiền lương công bằng, an toàn lao động và cơ hội đào tạo kỹ năng. Các dự án cần có kế hoạch tuyển dụng rõ ràng, ưu tiên lao động địa phương và tạo cơ hội bình đẳng cho các nhóm yếu thế như phụ nữ, người khuyết tật.
Bên cạnh đó, trách nhiệm xã hội là yếu tố then chốt. Các nhà phát triển phải tìm kiếm sự chấp thuận của cộng đồng địa phương thông qua nguyên tắc "Đồng thuận Tự nguyện, Trước và Đầy đủ Thông tin" (FPIC), đặc biệt là với các cộng đồng bản địa. Tính minh bạch trong kế hoạch, ngân sách và tác động là bắt buộc. Các dự án được khuyến khích cung cấp cơ sở hạ tầng xã hội (như trường học, bệnh viện) và áp dụng các mô hình đồng sở hữu, hợp tác để cộng đồng có thể cùng hưởng lợi từ thành công của dự án.
2. Hành tinh (Planet)
Trụ cột này tập trung vào bảo vệ môi trường, đặc biệt là quản lý nước và hệ sinh thái.
-
Sử dụng nước: Sản xuất hydro tiêu thụ một lượng nước đáng kể. Các dự án phải tiến hành đánh giá tác động nguồn nước toàn diện, đảm bảo không cạnh tranh với nhu cầu nước của địa phương. Tại các khu vực khan hiếm nước, cần đầu tư vào nhà máy khử muối và cam kết cung cấp nước dư thừa với giá phải chăng cho cộng đồng. Kế hoạch quản lý nước thải mặn (brine) từ quá trình khử muối phải được lập và giám sát chặt chẽ để tránh gây hại cho hệ sinh thái.
-
Bảo vệ môi trường: Mặc dù bản thân hydro không phải là khí nhà kính, việc rò rỉ hydro trong toàn bộ chuỗi giá trị có thể góp phần làm nóng lên toàn cầu. Các dự án phải triển khai các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt, hệ thống phát hiện rò rỉ và bảo trì định kỳ. Đánh giá Tác động Môi trường (EIA) cần được thực hiện với cách tiếp cận vòng đời, tránh các khu vực có loài nguy cấp và không làm suy thoái các bể chứa carbon tự nhiên như rừng, đất ngập nước.
3. Thịnh vượng (Prosperity)
Mục tiêu của trụ cột này là tối đa hóa lợi ích kinh tế cho quốc gia sở tại.
-
Tạo giá trị địa phương: Các chính phủ nên xem xét áp dụng các Yêu cầu về Nội dung Địa phương (LCR) một cách khôn ngoan và phù hợp với các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). LCR khuyến khích việc sử dụng hàng hóa, dịch vụ và nhân lực địa phương trong chuỗi giá trị hydro, từ đó thúc đẩy chuyển giao công nghệ, phát triển kỹ năng và tạo việc làm.
-
Tài chính bền vững: Để thu hẹp khoảng cách tài chính lớn cho hydro, cần huy động nguồn vốn tư nhân thông qua các mô hình tài chính hỗn hợp và đối tác công-tư. Thay vì ép buộc tỷ lệ tài trợ nội địa có thể làm tăng chi phí, các chính phủ nên tập trung vào xây dựng năng lực cho các nhà tài trợ và ngân hàng địa phương, khuyến khích sử dụng hydro trong nước để tạo ra dòng doanh thu bằng nội tệ, và tạo điều kiện để các quỹ hưu trí tham gia đầu tư vào các dự án dài hạn.
4. Cung cấp năng lượng tái tạo (Provision of renewable energy)
Vì hydro tái tạo đòi hỏi một lượng điện khổng lồ, trụ cột này đảm bảo rằng các dự án không làm căng thẳng lưới điện địa phương hoặc cạnh tranh với nhu cầu năng lượng của người dân. Các dự án phải sử dụng công nghệ điện phân hiện đại nhất để tối đa hóa hiệu suất. Khi kết nối lưới, một phần năng lượng tái tạo dư thừa phải được dành cho cộng đồng địa phương với giá ưu đãi. Đối với các dự án biệt lập, năng lượng tái tạo phải là nguồn cung cấp điện chính cho cả hoạt động của dự án và cộng đồng xung quanh. Các dự án cần đóng vai trò là chất xúc tác cho quá trình chuyển đổi năng lượng của khu vực bằng cách đầu tư vào cơ sở hạ tầng lưới điện và đào tạo lực lượng lao động địa phương.
Kết luận
Những Hướng dẫn này không phải là một tiêu chuẩn chứng nhận cứng nhắc, mà là một bộ tiêu chí tham khảo linh hoạt, có thể được điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh cụ thể của từng quốc gia. Bằng cách tích hợp bốn trụ cột Con người, Hành tinh, Thịnh vượng và Cung cấp năng lượng tái tạo, chúng cung cấp một lộ trình toàn diện để biến hydro tái tạo thành một công cụ thực sự cho sự phát triển bền vững, công bằng và bao trùm tại các quốc gia đang phát triển, đóng góp trực tiếp vào việc đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc.
