CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG KHÔNG KHÍ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH: XE ĐIỆN CHỈ GÓP MỘT PHẦN – CẦN LỘ TRÌNH, GIẢI PHÁP ĐỒNG BỘ VÀ CHẾ TÀI MẠNH HƠN
Lê Ngọc Ánh Minh – Chủ tịch Điều hành Pacific Group
Những ngày gần đây, bầu trời Thành phố Hồ Chí Minh xuất hiện lớp không khí đục và mờ như sương, làm tầm nhìn ở nhiều khu vực bị hạn chế rõ rệt. Không khí không còn trong xanh như trước, mà thay vào đó là một lớp bụi mịn bám dày, khiến cảm giác khi ra đường giống như “không khí ngậm bụi” cả ngày, nhất là vào buổi sáng và chiều tối. Hiện tượng này không chỉ khiến đường chân trời thành phố như bị che phủ bởi một lớp sương dày, mà các trạm quan trắc cho thấy chỉ số chất lượng không khí (AQI) đã xấp xỉ mức “cảnh báo đỏ” – tức là không tốt cho sức khỏe chung của người dân, đặc biệt là trẻ em, người già và những người có bệnh hô hấp.
Tình trạng ô nhiễm tăng cao trong những ngày thời tiết se lạnh như hiện nay phản ánh một bức tranh đáng lo ngại về môi trường sống tại đô thị lớn nhất phía Nam Việt Nam. Những lớp bụi mịn PM2.5 lơ lửng trong không khí không chỉ làm mờ bầu trời, mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới nhịp sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của hàng triệu cư dân. Đây là hồi chuông cảnh báo cho thấy TP.HCM cần những giải pháp đồng bộ và mạnh mẽ hơn để cải thiện chất lượng không khí – không chỉ trong ngắn hạn mà còn về lâu dài.
Chất lượng không khí tại Thành phố Hồ Chí Minh đang trở thành một trong những vấn đề môi trường cấp bách nhất, tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, năng suất lao động và sức hấp dẫn đầu tư của thành phố. Trong bối cảnh đó, xe điện thường được nhắc đến như một “lời giải” quan trọng. Tuy nhiên, cần nhìn nhận một cách thẳng thắn: xe điện chỉ là một phần của bài toán, và việc phổ biến xe điện chắc chắn phải có lộ trình, không thể nóng vội, càng không thể coi đó là giải pháp duy nhất.
Xe điện: Cần thiết nhưng không thể làm ồ ạt
Không thể phủ nhận vai trò tích cực của xe điện trong việc giảm phát thải tại chỗ. Tuy nhiên, chi phí đầu tư hạ tầng – từ trạm sạc, nâng cấp lưới điện, đến hỗ trợ người tiêu dùng – là rất lớn. Nếu làm ồ ạt, thiếu tính toán, sẽ gây áp lực tài chính lên ngân sách, doanh nghiệp và người dân.
Vì vậy, phổ biến xe điện cần làm từng bước, theo đúng lộ trình. Khi thị trường đủ lớn, công nghệ hoàn thiện hơn, sản xuất quy mô lớn hơn thì chi phí tự nhiên sẽ giảm xuống. Đây là quy luật kinh tế, không thể đi ngược.
Trong thời gian chờ đợi lộ trình đó, TP.HCM và Việt Nam cần triển khai quyết liệt nhiều giải pháp khác, có hiệu quả tức thì, để giảm phát thải và cải thiện chất lượng không khí.
Thứ nhất: Xiết chặt đăng kiểm và kiểm soát phát thải phương tiện
Giải pháp mang lại hiệu quả nhanh và rõ rệt nhất chính là xiết chặt công tác đăng kiểm, đặc biệt là kiểm tra phát thải trước khi tái cấp phép đăng kiểm.
Nếu việc này được thực hiện nghiêm túc, minh bạch và không có “ngoại lệ”, lượng xe cũ nát, xe xả khói đen, khói xanh, khói mù sẽ buộc phải sửa chữa hoặc bị loại khỏi lưu thông. Hiệu quả giảm phát thải của biện pháp này là cực kỳ lớn, trong khi chi phí xã hội bỏ ra không cao so với lợi ích mang lại.
Thứ hai: Quản lý chặt chất lượng xăng dầu, nâng chuẩn theo châu Âu
Một câu hỏi rất thực tế: Vì sao khi đi bộ trên đường phố Tokyo hay các thành phố châu Âu, xe ô tô chạy qua rất nhiều nhưng hầu như không ngửi thấy mùi khói xăng dầu, trong khi tại TP.HCM, mùi xăng dầu lại đậm đặc, sộc mũi, cay mắt?
Câu trả lời nằm ở chất lượng nhiên liệu và tiêu chuẩn kiểm soát. Do đó, Việt Nam cần xiết chặt quản lý chất lượng xăng dầu, đồng thời có lộ trình rõ ràng, bắt buộc nâng cấp tiêu chuẩn xăng dầu theo chuẩn châu Âu.
Khi nhiên liệu sạch hơn, ngay cả xe động cơ đốt trong cũng sẽ phát thải ít hơn đáng kể. Đây là giải pháp nền tảng, tác động đến hàng chục triệu phương tiện đang lưu hành.
Thứ ba: Xiết chặt chế tài rửa xe và kiểm soát bụi từ cửa ngõ thành phố
Một nguồn ô nhiễm rất lớn nhưng thường bị bỏ qua là bụi đất, cát bám theo phương tiện từ bên ngoài vào nội đô. Các xe có hành trình dài, đặc biệt là xe tải, xe khách, nếu không được rửa sạch mà đi thẳng vào thành phố, sẽ kéo theo một lượng bụi khổng lồ.
Vì vậy, cần áp dụng chế tài bắt buộc:
Tất cả ô tô, xe máy khi vào thành phố phải rửa sạch tại các điểm cửa ngõ trước khi được phép lưu thông vào nội đô. Đây không phải là biện pháp mới trên thế giới, nhưng tại Việt Nam, việc thực hiện còn rất lỏng lẻo.
Thứ tư: Đấu thầu hút bụi, hút cát mặt đường quy mô lớn
TP.HCM cần mạnh dạn tổ chức đấu thầu hút bụi, hút cát mặt đường và vỉa hè với quy mô lớn. Các đơn vị tham gia đấu thầu sẽ:
-
Trang bị máy hút bụi, xe chuyên dụng
-
Thu gom cát, bụi trên mặt đường và vỉa hè
-
Được khai thác nguồn vật liệu này để san lấp, sàng lọc cho ngành xây dựng và sản xuất vật liệu
Nhà nước có thể hỗ trợ vốn ưu đãi, thậm chí vốn không lãi suất, để hình thành một mô hình kinh tế tuần hoàn: vừa làm sạch môi trường, vừa tạo nguồn nguyên liệu và việc làm.
Chính sách carbon: Cú hích cho xe điện, hydrogen và nhiên liệu sinh học
Đối với các chủ hãng xe điện, xe hydrogen, xe sử dụng nhiên liệu sinh học, thành phố cần có chính sách khẩn trương mua tín chỉ carbon từ các doanh nghiệp này.
Việc mua tín chỉ carbon không chỉ là công cụ môi trường, mà còn là cơ chế tài chính giúp các doanh nghiệp bù đắp phần chi phí đầu tư cao hơn so với xe động cơ nhiên liệu hóa thạch. Khi có thêm nguồn thu hợp lý, doanh nghiệp sẽ mạnh dạn đầu tư, người tiêu dùng cũng được hưởng lợi từ giá thành giảm dần.
Kết luận
Cải thiện chất lượng không khí tại TP.HCM không thể trông chờ vào một giải pháp duy nhất. Xe điện là xu hướng đúng, nhưng cần lộ trình. Song song với đó, thành phố cần những giải pháp quản lý cứng rắn, chế tài mạnh mẽ và tư duy kinh tế tuần hoàn.
Chỉ khi các giải pháp này được triển khai đồng bộ, quyết liệt và minh bạch, TP.HCM mới có thể từng bước lấy lại bầu không khí sạch – không chỉ cho hôm nay, mà cho cả các thế hệ mai sau.
