Một mục tiêu, nhiều lộ trình: Cách tiếp cận thực tế của châu Á hướng tới khử carbon
Tại vùng đồi núi Tây Sumatra, các kỹ sư đang chuẩn bị mở rộng dự án địa nhiệt Muara Laboh, một trong những dự án năng lượng tái tạo trọng điểm của Indonesia. Khi hoàn thành, nhà máy sẽ cung cấp điện cho khoảng 420.000 hộ gia đình, giúp quốc gia này đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng mà không phát thải thêm CO₂.
Dự án nằm trong khuôn khổ Cộng đồng Không Phát Thải Châu Á (AZEC) – sáng kiến do Nhật Bản khởi xướng cùng các nước Đông Nam Á, nhằm đạt “ba đột phá”: ứng phó biến đổi khí hậu, đảm bảo an ninh năng lượng và thúc đẩy tăng trưởng bao trùm. AZEC nhấn mạnh rằng việc khử carbon ở châu Á cần thực tế, linh hoạt và phù hợp với từng quốc gia.
“Năng lượng là điều kiện tiên quyết cho phát triển kinh tế và công nghiệp hóa,” bà Sue-Ern Tan, Giám đốc Trung tâm Hợp tác Khu vực của IEA tại Singapore cho biết. “Thách thức của khu vực là làm sao đáp ứng nhu cầu đó một cách bền vững và an toàn.”
Thách thức riêng của châu Á
Khác với châu Âu, nơi các nhà máy nhiệt điện than đã già cỗi (trung bình 34 năm tuổi), các nhà máy ở Đông Nam Á mới chỉ khoảng 11 năm tuổi. Do đó, việc đóng cửa sớm là khó khả thi về tài chính. Than vẫn chiếm gần 50% năng lượng tiêu thụ ở châu Á – Thái Bình Dương.
Cùng lúc đó, nhu cầu năng lượng tăng vọt. Trong 20 năm qua, mức tiêu thụ điện ở châu Á đã tăng gấp ba lần, và đến năm 2050, khu vực này sẽ chiếm hơn một nửa nhu cầu năng lượng toàn cầu. Chỉ khoảng 15% hộ gia đình Đông Nam Á có điều hòa – con số dự kiến sẽ tăng mạnh khi thu nhập cải thiện.
Tình thế “nhu cầu tăng – tài sản than còn trẻ” khiến quá trình chuyển đổi năng lượng của châu Á trở nên đặc thù và phức tạp.
Tại hội nghị Energy Asia, ông Tengku Muhammad Taufik, Chủ tịch kiêm CEO Tập đoàn Petronas, nhấn mạnh:
“Không thể hy sinh an ninh năng lượng. Một quá trình chuyển đổi công bằng không thể diễn ra trong một đêm, khi hệ thống năng lượng mới còn non trẻ.”
Khung hợp tác linh hoạt
Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI) đã định vị AZEC như một nền tảng hợp tác cho nhiều lộ trình năng lượng khác nhau: năng lượng tái tạo, nhiên liệu carbon thấp, và công nghệ chuyển tiếp.
Ông Shinichi Kihara, Cục trưởng Chính sách Năng lượng và Môi trường của Nhật Bản, cho rằng:
“Nhật Bản là ‘cửa hàng bách hóa’ công nghệ năng lượng – từ hydro, amoniac đến thu giữ carbon – có thể hỗ trợ các bước đi thực tế của khu vực hướng tới net zero.”
Một ví dụ tiêu biểu là dự án tại Malaysia, nơi IHI và Gentari (công ty con của Petronas) đang phát triển tuabin khí chạy hoàn toàn bằng amoniac 2MW, có thể trở thành đầu tiên trên thế giới.
Tài chính cho quá trình chuyển đổi
Theo IEA, các trung tâm dữ liệu toàn cầu tiêu thụ khoảng 500 TWh điện/năm, tương đương tổng nhu cầu của Pháp, và có thể tăng gấp ba vào năm 2030. Điều này đòi hỏi vừa đổi mới công nghệ vừa huy động vốn quy mô lớn.
Tại Hội nghị Bộ trưởng AZEC lần thứ 2 (2024), METI, ADB và ERIA đã ký kết biên bản hợp tác về tài chính chuyển đổi và công nghệ năng lượng.
Bà Fatima Yasmin, Phó Chủ tịch ADB, nhận định:
“Tài chính chuyển đổi giúp các ngành phát thải cao tiếp cận nguồn vốn xanh và thực hiện lộ trình giảm phát thải thực tế.”
Những thách thức phía trước
-
Thiếu hạ tầng truyền tải điện ổn định
-
Chi phí cao của công nghệ mới (hydrogen, CCUS, amoniac)
-
Khác biệt chính sách và giá carbon giữa các nước
-
Rủi ro đầu tư, hoàn vốn dài hạn
-
Tác động xã hội của việc giảm than đột ngột
Giáo sư Akie Iriyama (Đại học Waseda) cho rằng:
“Chuyển đổi năng lượng phải thực tế, không thể duy ý chí. Châu Á cần tìm thế cân bằng giữa tăng trưởng, công bằng và môi trường.”
Con đường phía trước
Tháng 10 này, Hội nghị Thượng đỉnh AZEC tại Malaysia dự kiến sẽ thúc đẩy hợp tác đầu tư, chuỗi cung ứng hydro – amoniac, và các dự án thí điểm carbon thấp.
Với việc hơn một nửa nhu cầu năng lượng tương lai nằm ở châu Á, sự thành công hay thất bại của khu vực sẽ quyết định hướng đi của cuộc chiến khí hậu toàn cầu.
“Châu Á là khu vực năng động,” ông Kihara kết luận. “Thách thức của chúng ta là duy trì động lực ấy trong khi tiến tới phát triển bền vững.”
